Słownik błędów językowych

fot.pixabay.com

Pierwszy tom tej serii to „Słownik błędów językowych” pod red. Ewy Rudnickiej, który został opatrzony chwytliwym hasłem Pierwszy polski słownik błędów językowych w XXI wieku! Skąd taki tytuł i takie hasło – mogli się Państwo dowiedzieć z poprzedniego odcinka, dziś przyjrzyjmy się bliżej temu nietypowemu słownikowi ortoepicznemu.

Hasła tego podręcznego i poręcznego leksykonu ułożone są w tradycyjnym porządku alfabetycznym, przy czym ich układ jest następujący: pierwsza jest forma błędna, wydrukowana na czerwono i opatrzona czerwonym „x”, a obok znajduje się wydrukowana na zielono forma poprawna, opatrzona z kolei tzw. „ptaszkiem” (zwanym też „fajką”, „haczykiem” czy „parafką”), czyli znakiem, który stosujemy do zaznaczania wyboru czy też akceptacji.

Kolejnymi hasłami są błędy, przy czym autorzy leksykonu wyjaśniają: Do opisu słownikowego kwalifikowaliśmy błędy często popełniane: zarówno te mające ogólnie dużą liczbę wystąpień w tekstach, jak i te, które wprawdzie dużej liczby wystąpień nie mają (bo wyraz czy wyrażenie są rzadko używane), ale przeważają liczebnie nad formami poprawnymi. […] Niektóre hasła to „klasyka” rażących błędów językowych. Są one bardzo rzadko popełniane przez wykształconych użytkowników polszczyzny, ale często się je wytyka i obśmiewa. Uznaliśmy więc, że przynajmniej kilkunastu reprezentantów tej wstydliwej grupy nie powinno w naszym słowniku zabraknąć. Takie szczególnie rażące błędy są dodatkowo oznaczone czerwonym wykrzyknikiem, co ułatwia ich rozpoznanie.

Jak widać, koncepcja słownika zakłada, że podawane rozstrzygnięcia są ostre, jednoznaczne: dana forma jest albo poprawna, albo błędna. Stali czytelnicy „Idziemy” i tej rubryki pamiętają, że niejednokrotnie podkreślałem istnienie tzw. dwupoziomowości normy, która znacznie bardziej wysubtelnia, ale i komplikuje oceny poprawnościowe. Autorzy słownika zdają sobie sprawę z tej różnicy i nawiązując do kolorystyki haseł, tłumaczą: Uznaliśmy […], że praktycznie najlepsze podejście do tego zagadnienia wymaga ocen czarno-białych lub raczej czerwono-zielonych. Taka jednopoziomowa norma – zasadniczo odpowiadająca propagowanej przez NSPP normie wzorcowej – to, oczywiście, pewne uproszczenie. Dzięki przyjęciu takiego rozwiązania użytkownicy słownika dostają rzeczywiście to, czego zwykle oczekują od językoznawców: jednoznaczne oceny, niekomplikowane dodatkowymi wyjaśnieniami, zastrzeżeniami i terminologią naukową.

Dla kogo zatem jest ten słownik? Można by powiedzieć, że dla każdego, ale jednak bardziej świadomi użytkownicy języka, mający wysoko rozwiniętą kompetencję językową, nie znajdą tam dla siebie zbyt wielu cennych informacji. Natomiast powinni po niego sięgać na pewno uczniowie szkół średnich, studenci, początkujący dziennikarze czy blogerzy itp. – wszyscy ci, których język jeszcze się kształtuje, rozwija, wzbogaca.

Warto dodać, że w słowniku notowane są błędy różnego typu: ortograficzne (np. espresso, a nie *ekspresso – o kawie), fleksyjne, czyli związane z odmianą (np. tego afisza, a nie *afiszu), składniowe (np. próbować czegoś, a nie *próbować coś), znaczeniowe (autorzy tłumaczą np. różnice semantyczne między wyrazami eksploatacja i eksploracja czy absolwent i abiturient), związane z łączliwością wyrazów (np. silna, trwała, mocna więź, a nie *bliska, głęboka, szczera więź) i wreszcie frazeologiczne (np. odbić się głośnym echem, a nie *odbić się szerokim/dużym echem).

Na zakończenie dodam, że i autorzy słownika o błędach popełniają błędy: w zapowiadanym drugim wydaniu warto poprawić np. literówkę w zdaniu o tym, że słowniki serii ZnamPolski.pl podpowiadają słowa i wyrażania (sic!), które wypada znać i warto stosować.

Idziemy nr 15 (806), 11 kwietnia 2021 r.