29 marca
piątek
Wiktoryna, Helmuta, Eustachego
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

Słowa nie na każdą okazję

Ocena: 0
816

Przed tygodniem przypomniałem najważniejsze i najczęściej używane w słownikach kwalifikatory wskazujące na nacechowanie stylistyczne wyrazów, czyli informujące o tym, że dane słowo należy do jakiejś odmiany polszczyzny, a więc nie może być używane we wszystkich kontekstach.

Ale kwalifikatory przynoszą także inne formacje. Liczna ich grupa, tzw. kwalifikatory ekspresywne, wskazuje na niesiony przez wyraz ładunek emocjonalny, na stosunek nadawcy do treści wyrazu. Oczywiście, kwalifikatory takie w związku z tym występują niemal wyłącznie przy słownictwie nacechowanym. W konsekwencji – słów, które są nimi opatrywane w słownikach, nie należy używać w sytuacjach oficjalnych.

Warto jeszcze zauważyć, że kwalifikatory stylistyczne zwykle nie są używane w izolacji, są raczej kolejnymi, którymi opisuje się dany wyraz. Najczęściej poprzedzają je określenia przywołane przed tygodniem – słownikarze najpierw wskazują na to, że słowo jest np. potoczne (pot.) czy środowiskowe (środ.), a później dookreślają jego wartość emocjonalną.

Oto wybrane kwalifikatory ekspresywne i ich znaczenie.

Euf. (eufemistyczny, eufemizm) – w ten sposób oznacza się wyrazy (lub wyrażenia), które stosuje się po to, by uniknąć używania słów szczególnie silnie wartościujących czy wulgarnych, ale też takich, które mogłyby kogoś urazić czy naruszyć jakieś tabu, np. obyczajowe czy kulturowe (np. odejść – ‘umrzeć’, interesujący – ‘dziwny, szokujący’, kurde itp.). Jak widać, w tym przypadku ekspresywność jest niejako zamaskowana, ale łatwa do odkrycia.

Iron. (ironiczny) – ten kwalifikator używany na oznaczenie wyrazów, które mają w sposób nieco ukryty, nie wprost wyrażań negatywne wartościowanie, drwinę. Zasadność takiego kwalifikatora bywa podważana, ponieważ według jednego z ujęć ironia zawsze zależy od kontekstu, nie ma wyrazów, które są ironiczne zawsze. Mimo to takie oznaczenie jest stosowane przez większość leksykografów przy takich wyrazach, jak np. pracuś.

Lekcew. (lekceważący) – w taki sposób zaznacza się wyrazy, które wskazują na to, że nadawca za ich pomocą wyraża swoją wyższość nad odbiorcą lub osobą, rzeczą, zjawiskiem, czynnością itp., o których mowa (np. dziennikarzyna, maminsynek).

Obraźl. (obraźliwy) – to kwalifikator stosowany przy wyrazach, których użycie ma na celu obrażenie odbiorcy lub osoby, o której mowa (np. łajdak, szumowina).

Pieszcz. (pieszczotliwy) – wyrazy, które opatrywane są tym kwalifikatorem, wyrażają pozytywny – ciepły i bliski stosunek nadawcy (np. córunia, książeczka, słoneczko)

Pogard. (pogardliwy) – kwalifikator oznaczający wyrazy, za pomocą których nadawca chce wyrazić pogardę wobec osoby czy rzecz, zjawiska, czynności itp. (np. konował o lekarzu czy ciura o żołnierzu). Warto tu zaznaczyć, że granica między wyrazami pogardliwymi a obraźliwymi i lekceważącymi jest, rzecz jasna, nieostra i wiele zależy od kontekstu konkretnej wypowiedzi.

Posp. (pospolity) – tak oznacza się wyrazy z niskiego rejestru polszczyzny potocznej, wyrazy mające negatywne wartościowanie, np. gęba czy giry.

Wulg. (wulgarny) – wyraz powszechnie uznawany za nieprzyzwoity, często związany z określeniami czynności fizjologicznych, sferą seksualną.

Kwalifikatory ekspresywne są, jak widać, istotną wskazówką dla użytkownika polszczyzny, jednak bardzo często rzeczywiste nacechowanie wyrazu i jego ładunek ekspresywny zależą od kontekstu, a w przypadku tekstów mówionych od – takich elementów, jak chociażby ton głosu czy akcent.

dr Tomasz Korpysz
Idziemy nr 43 (577), 23 października 2016 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 29 marca

Wielki Piątek
Dla nas Chrystus stał się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci krzyżowej.
Dlatego Bóg wywyższył Go nad wszystko i darował Mu imię ponad wszelkie imię.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 18, 1 – 19, 42
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter