19 marca
wtorek
Józefa, Bogdana
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

Rysować kwiatek czy kwiatka?

Ocena: 0
725

Kwestia biernika rzeczowników męskich jest bardzo skomplikowana, a jego formy gramatyczne – zmienne.

fot.pixabay.com/CC0

Dziś trzeci wątek poruszony przez jednego z dociekliwych czytelników tej rubryki. Otóż pisał on nie tylko o dopełniaczowej formie smartfona, lecz także o bierniku liczby pojedynczej: Ostatnio […] usłyszałem, jak matka mówi do dziecka: „No, wkładaj tego buta”. Innym razem w filmie rysunkowym dla dzieci przypadkowo usłyszałem z ust jednej z postaci: „Jak narysujesz kwiatka...”. Następne pokolenie Polaków będzie tak mówić?

Rzecz jasna, na zamykające cały wywód pytanie nie sposób udzielić odpowiedzi. A językoznawcy – wbrew pozorom – wcale nie mają dużego wpływu na to, jak używają i będą używać polszczyzny jej przeciętni użytkownicy. Zresztą, to ekspresywne zdanie było raczej wyrazem zdziwienia i niezgody, może nawet oburzenia, niż realnym pytaniem. Warto jednak przyjrzeć się samemu zjawisku mylenia form dopełniaczowych z biernikowymi oraz zmianami w tym zakresie.

Zacząć należy od kwestii podstawowej. Otóż zgodnie z ogólnymi regułami panującymi w polszczyźnie rzeczowniki męskonieżywotne, konkretne nazywające (szeroko rozumiane) rzeczy, mają biernik równy mianownikowi (np. kto? co? stół, dom – kogo? co? stół, dom). Z kolei biernik równy dopełniaczowi mają rzeczowniki żywotne (np. kogo? czego? czytelnika, psa – kogo? co? czytelnika, psa), a także nazywające zmarłych oraz istoty nadprzyrodzone i fantastyczne (kogo? czego? denata, anioła, elfa – kogo? co? denata, anioła, elfa).

Powyższy prosty i ostry podział jest taki tylko pozornie, komplikuje go to, że ten drugi model, charakterystyczny dla rzeczowników męskoosobowych i męskozwierzęcych, od dawna przybierają także inne grupy wyrazów. Są wśród nich np. nazwy tańców (kogo? czego? walca – kogo? co? walca), gier (kogo? czego? pokera – kogo? co? pokera), potraw, owoców i grzybów (kogo? czego? pieroga, arbuza, prawdziwka – kogo? co? pieroga, arbuza, prawdziwka), walut (kogo? czego? dolara – kogo? co? dolara) czy utworzone od marek nazwy seryjnych wyrobów fabrycznych (kogo? czego? forda – kogo? co? forda). Rzecz jasna, niemało jest wśród tych grup wyjątków (np. kogo? co? bilard, grosz, gulasz). Niektóre nieregularne formy dopełniaczowe utrwaliły się też w stałych połączeniach wyrazowych (np. utrzeć nosa, mieć stracha, dać drapaka, zrobić zeza). Jakby tego było mało, wiele jest rzeczowników, w których norma dopuszcza dwie postaci biernika, różnicując je stylistycznie: te, które są równe mianownikowi, są wzorcowe (np. zjeść cukierek, usmażyć naleśnik, posolić ogórek), te zaś, które są równe dopełniaczowi – potoczne (np. zjeść cukierka, usmażyć naleśnika, posolić ogórka). Czasem wreszcie formy biernika różnicują znaczenia, np. zjeść pomidor/pomidora, ale tylko: wyrwać pomidor z korzeniami.

Jak widać, kwestia biernika rzeczowników męskich jest bardzo skomplikowana, a jego formy gramatyczne – zmienne. Obserwacja współczesnych wypowiedzi Polaków dowodzi, że wyraźnie rozprzestrzenia się tendencja do stosowania biernika równego dopełniaczowi. I norma w wielu przypadkach to dopuszcza. Za rażący błąd wciąż jednak uznawane są choćby takie użycia rzeczowników konkretnych, zwłaszcza nazw przedmiotów codziennego użytku, ale nie tylko. Należy zatem mówić wyłącznie np. widzę długopis, gwóźdź, pantofel, widelec, gimbus, a także, oczywiście, wkładaj but i narysuj kwiatek. Jednak nowe wyrazy, zwłaszcza zapożyczenia, często od razu przyjmują dwie formy biernika i wówczas tę równą dopełniaczowi trudno odrzucić, należy raczej uznać ją za potoczną. Można zatem mówić wysyłam mejla, widzę smartfona, kupiłem notebooka, ale lepiej: wysyłam mejl, widzę smartfon, kupiłem notebook. Dla utrwalenia tej zasady warto posłuchać sympatycznej piosenki Ewy Bem, która śpiewała: Wysyłam SMS, literka po literce…

Idziemy nr 03 (743), 19 stycznia 2020 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 19 marca

Wtorek - V Tydzień Wielkiego Postu
Szczęśliwi, którzy mieszkają w domu Twoim, Panie,
nieustannie wielbiąc Ciebie.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): Mt 1, 16. 18-21. 24a
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

Nowenna do św. Rafki

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter