Pisownia niektórych połączeń

Wróćmy dziś do ortografii. Pisałem już na tych łamach między innymi o zasadach używania "ż" i "rz", "u" i "ó" oraz "h" i ch". Wbrew pozorom jednak to nie te reguły dotyczące pisowni są najtrudniejsze. Najwięcej kłopotów nie sprawiają też wcale rozmaite wyjątki ze szkolną „zasuwką” na czele czy wyrazy rzadkie jak chociażby spopularyzowana niegdyś w jednym z ogólnopolskich dyktand nazwa gatunku kaczki: „ohar”. Analiza różnego typu testów dowodzi, że najtrudniejsze są dla użytkowników zasady pisowni łącznej i rozdzielnej.

Warto przypomnieć, że łącznie pisze się m.in. przymiotniki złożone, w których człony są nierównorzędne znaczeniowo, a więc jeden dookreśla drugi, np. „ciemnoczerwony” (‘czerwony w ciemnym odcieniu’), „bladozielony” (‘zielony w bladym odcieniu’), „południowopolski” (‘związany z południem Polski’), „rzymskokatolicki” (‘katolicki obrządku rzymskiego’), „szybkostrzelny” (‘strzelający szybko’), „drobnoziarnisty” (‘mający drobne ziarna’), „ogólnospożywczy” (‘niewyspecjalizowany w żadnych artykułach, sprzedający ogólnie produkty spożywcze’) itp.

Rozdzielnie pisze się m.in.:

– wyrażenia złożone z przysłówka i imiesłowu przymiotnikowego lub przymiotnika, np. „mało domyślny”, „świeżo malowany”, „nowo wybudowany”, „wolno stojący”, „lekko ranny”, „nowo narodzony” itp.; wyjątkami są wyrażenia bardzo często używane i utrwalone w określonej postaci, często mające przy tym charakter terminologiczny i występujące jako składniki nazw, m.in.: „długogrający”, „jasnowidzący”, „ciężkozbrojny”, „lekkozbrojny”;

– wyrażenia złożone z dwóch nierównorzędnych rzeczowników występujących w tym samym przypadku gramatycznym, z których jeden jest dookreśleniem drugiego, np. „lekarz pediatra”, „artysta amator”, „żona sekutnica”, „kobieta anioł”, „samolot cysterna” itp.

Z łącznikiem wreszcie (któremu już niegdyś poświęciłem osobny tekst) pisze się m.in.:

– przymiotniki złożone z członów równorzędnych znaczeniowo, np. „niebiesko-zielony” (‘w części niebieski, a w części zielony’), „damsko-męski” (‘i damski, i męski’), „spożywczo-przemysłowy” (,zarazem spożywczy i przemysłowy,); „polsko-czeski” (‘w części polski, w części czeski’) itp.;

– wyrażenia złożone z dwóch rzeczowników równorzędnych znaczeniowo występujących w tym samym przypadku gramatycznym, np. „malarz-pisarz” (‘jednocześnie malarz i pisarz’), „ogród-park” (‘ogród i zarazem park’, ‘na poły ogród, a na poły park’) , „klub-kawiarnia” (‘trochę klub, a trochę kawiarnia’), „parasol-sztylet” (parasol, który jednocześnie jest sztyletem’) itp.

dr Tomasz Korpysz Idziemy nr 38 (367), 16 września 2012 r.