28 marca
czwartek
Anieli, Sykstusa, Jana
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

O Saryusz(u)-Wolskim

Ocena: 0
368

W przypadku polskich dwuczłonowych nazwisk męskich bezwyjątkowo obowiązuje zasada odmienności drugiego ich członu.

Niedawna zaskakująca decyzja polskiego rządu, który jako kandydata na stanowisko przewodniczącego Rady Europejskiej zaproponował znanego europosła Platformy Obywatelskiej, sprawiła, że nazwisko tego polityka ze zwielokrotnioną częstotliwością pojawiało się we wszystkich mediach. Odnotowuję to wydarzenie w naszej rubryce, ponieważ wiąże się z nim pewien istotny problem językowy. Otóż w zdecydowanej większości przypadków w mediach używano formy z nieodmiennym pierwszym członem nazwiska, a więc pisano i mówiono: Jacka Saryusz-Wolskiego, Jackowi Saryusz-Wolskiemu, Jackiem Saryusz-Wolskim oraz Jacku Saryusz-Wolskim. Tendencję tę wzmocnił (a może wręcz zapoczątkował) sam europoseł, który stwierdził, że tak właśnie należy robić, ponieważ pierwszy człon jego nazwiska jest nieodmienny.

Nie miał on, niestety, racji. Niesłusznie też dziennikarze pozostawiali nazwisko w takiej postaci, ponieważ oba jego człony podlegają regularnej odmianie, a więc należy pisać i mówić: Jacka Saryusza-Wolskiego, Jackowi Saryuszowi-Wolskiemu, Jackiem Saryuszem-Wolskim oraz Jacku Saryuszu-Wolskim.

Przypomnijmy zasady ogólne. W przypadku polskich dwuczłonowych nazwisk męskich bezwyjątkowo obowiązuje zasada odmienności drugiego ich członu. Niezależnie zatem, czy jest to najłatwiejszy typ nazwisk zakończonych na -ski, -cki, -dzki, np. Kowalski, Nowicki, Beskidzki, czy nieco trudniejsze nazwisko zakończone na spółgłoski, np. Wanat, Piechal, Pigoń, czy wreszcie najbardziej dla współczesnych użytkowników języka kłopotliwe nazwiska zakończone na -o oraz -e, np. Srebro, Cyzio, Wende – wszystkie je deklinujemy.

Norma językowa stanowi, że odmieniać należy także większość pierwszych członów nazwisk męskich. I to niezależnie od tego, czy są to rzeczywiste nazwiska (np. Nowak-Jeziorański, Herling-Grudziński, Lehr-Spławiński), czy też przydomki i pseudonimy artystyczne bądź wojskowe (np. Boy-Żeleński, Kaden-Bandrowski, Bór-Komorowski, Grot-Rowecki). Warto w tym miejscu przypomnieć, że co do zasady, takie nazwiska piszemy z dywizem. Na zasadzie wyjątku utrwaliła się odmienna pisownia nazwisk Andrzej Frycz Modrzewski i Mikołaj Sęp Szarzyński. Podobnie tradycja mówi o nieużywaniu dywizu w nazwiskach góralskich (np. Bachleda Curuś, Gąsienica Makowski), w tym przypadku norma nie jest jednak wyraziście ustalona. I jeszcze jedna uwaga na marginesie: jeśli pierwszy człon nazwiska złożonego jest przydomkiem czy pseudonimem, to możliwy jest też inny zapis całego nazwisk, np. Tadeusz „Bór” Komorowski, Tadeusz Komorowski, pseudonim „Bór”, Tadeusz Komorowski „Bór”.

Wróćmy do kwestii odmienności lub nieodmienności pierwszego członu nazwisk złożonych. Wyjątkowo w postaci mianownikowej powinno się pozostawiać te z nich, które są dawnymi rodowymi zawołaniami bojowymi lub nazwami herbów (w pewnym uproszczeniu zwykle określa się je jako nazwiska „herbowe”). I tu pojawia się istotny problem. Ilu współczesnych przeciętnych użytkowników polszczyzny zna się na heraldyce i potrafi takie nazwiska rozpoznać? Zapewne niewielu. To dlatego w przypadku wątpliwości lepiej jest odmieniać oba człony – tak zaleca większość językoznawców. Jednakże w sytuacjach oficjalnych, w starannej polszczyźnie norma wzorcowa wymaga, by człony „herbowe” (jednak tylko zakończone na spółgłoskę) pozostawiać w postaci podstawowej. Należy zatem pisać i mówić np. Korwin-Mikkego, Korab-Brzozowskiemu, Pobóg-Malinowskiego, Lubicz-Zaleskim, Nałęcz-Nowaku, ale np. Wieniawy-Długoszowskiego, Junoszy-Stępowskiemu, Ostoję-Kotkowskiego, Nowiną-Konopką, Bończy-Rutkowskim itp.

 

Idziemy nr 12 (598), 19 marca 2017 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 28 marca

Wielki Czwartek
Daję wam przykazanie nowe,
abyście się wzajemnie miłowali,
tak jak Ja was umiłowałem.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 13, 1-15
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter