29 marca
piątek
Wiktoryna, Helmuta, Eustachego
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

O Sączu, Kaliszu i Ameryce

Ocena: 0
739

Nazwy miejscowe to nazwy stare, czasem nawet bardzo stare

Nazwy miejscowe, o których dotychczas pisałem, to nazwy stare, czasem nawet bardzo stare. Ich badanie z jednej strony pozwala odtworzyć przemiany językowe, jakim podlegały, z drugiej zaś niekiedy umożliwia obserwację różnorodnych procesów językowych, które zaszły w polszczyźnie.

Czy zastanawiali się Państwo kiedyś nad tym, dlaczego mówimy o Sądecczyźnie, Beskidzie Sądeckim i używamy przymiotników starosądecki oraz nowosądecki, a nazwy miast to Stary Sącz i Nowy Sącz? Gdyby współcześnie chciano utworzyć przymiotniki od tych nazw, to brzmiałyby one: starosącki i nowosącki – tak jak biecki od Biecz, mielecki od Mielec czy też ksiąski od Książ, suski od Sucha i praski od Praga. Skąd zatem „d” w tych wyrazach pochodnych od tych nazw miejscowych? Otóż pierwotna postać nazwy to Sądecz, jest to bowiem nazwa dzierżawcza od imienia Sądek czy też Sądko. Jasne już teraz, że to właśnie od tej prymarnej formy powstały wyrazy pochodne sądecki i Sądecczyzna. A dlaczego nazwa miasta uległa zmianie? Mamy tu do czynienia z tzw. „e” ruchomym – w mianowniku ono występowało, ale w przypadkach zależnych już nie (Sądecz – ale Sądcza, Sądczowi, Sądczem itp. – podobnie jak pies, ale psa, psu, psem). Jako że form zależnych jest więcej i statystycznie używano ich częściej, z czasem doszło do redukcji „e” także w mianowniku.

Z podobną modyfikacją pierwotnej postaci spotykamy się w nazwie Leszno. Tu także podpowiedzią może być postać przymiotnika: leszczyński. Podpowiada ona, że dawniej nazwa miasta była inna, a mianowicie Leszczno, pochodziła bowiem od rzeczownika pospolitego leszczyna. W tym przypadku podstawową przyczyną zmiany była trudność w wymawianiu grupy spółgłoskowej „szczn”. Analogicznie stało się z nazwą Nisko. Śladem dawnej, również trudnej do wymówienia, formy Niżsko jest dziś przymiotnik niżański.

Często analiza pochodzenia nazw pozwala odtworzyć nie tylko ich pierwotne postaci, lecz także znaczenia wyrazów, od których zostały utworzone. Czasem wymaga to studiów historycznojęzykowych, sięgających aż do prasłowiańszczyzny, jak np. w przypadku nazw Gdańsk i Gdynia, które zostały utworzone od nazw rzek, a te z kolei zawierały w sobie rdzeń „g?d”, oznaczający teren wilgotny, podmokły. Dla współczesnego użytkownika polszczyzny równie nieczytelne jest też pochodzenie nazwy miejscowej Debrzno (czy podobnej nazwy topograficznej – rezerwat „Debrza”), która motywowana jest występującym jeszcze w staropolszczyźnie słowem debrz / debrza, oznaczającym małą wąską dolinę, parów. Znajomość dawnej polszczyzny pomaga także zrozumieć etymologię nazwy Łagiewniki, utworzonej od rzeczownika łagiew, którym niegdyś nazywano rodzaj podróżnego zbiornika, naczynia do przechowywania płynów. Czasem dawne znaczenia są bardziej czytelne: na przykład nazwa Kalisz powstała od rzeczownika kał, który niegdyś oznaczał ‘błoto’, a jeszcze w XIX wieku ogólnie ‘nieczystości’.

Jednakże nie wszystkie nazwy są stare, powstają przecież kolejne miejscowości czy ich części, którym także nadaje się nazwy. Pochodzenie takich nowszych mogą być bardzo różne. W całej Polsce kilkanaście razy występuje np. Ameryka – jako określenie bądź to samodzielnej wsi, bądź też nazwa osady będącej częścią większej miejscowości. Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie o przyczynę nadania takiej właśnie nazwy wszystkim tym obiektom, ale w części przypadków motywacja jest bardzo czytelna – Ameryką nazwano mianowicie najbardziej oddaloną część wsi.

Idziemy nr 43 (629), 22 października 2017 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 29 marca

Wielki Piątek
Dla nas Chrystus stał się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci krzyżowej.
Dlatego Bóg wywyższył Go nad wszystko i darował Mu imię ponad wszelkie imię.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 18, 1 – 19, 42
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter