O roku ów...

Na Nowy Rok przybywa dnia na barani skok – mawiali nasi przodkowie (a niektórzy z nas mawiają tak nadal), aby zaznaczyć, że wraz z początkiem roku wyraźnie wydłużają się dni, a skracają noce. Od kiedy używa się tego powiedzenia? Trudno to precyzyjnie określić, można zaryzykować, że od niepamiętnych lat (czyli `od bardzo dawna`). Na pewno większość z nas słyszała cytowane porzekadło od najmłodszych lat (czyli ‘od dziecka, od wczesnej młodości’) i znamy je, niezależnie od tego, czy obecnie przeżywamy szczenięce lata (czyli ‘okres dzieciństwa’), zielone lata (czyli ‘okres młodości’), mamy chrystusowe lata (czyli ok. 30-35 lat), dojrzałe lata czy też już jesteśmy w latach lub wręcz w podeszłych latach (czyli ‘jesteśmy starzy’), osiągnęliśmy matuzalemowe lata (czyli ‘sędziwy wiek’) i odczuwamy ciężar czy brzemię lat.

Rozpoczynając kolejny rok, liczmy na to, że nie będzie to chudy rok (czyli ‘rok niedostatku, trudności, niepowodzeń’), który rozpocznie głodne lata (czyli ‘okres niedostatku, biedy’). Wierzymy, że będzie to raczej początek wielu tłustych lat (czyli ‘okresu dostatku, powodzenia, szczęścia’) i że los będzie nam sprzyjał na lata (czyli ‘na długo’). A kiedy już posuniemy się w latach (czyli ‘zestarzejemy się’), a więc na stare lata (czyli ‘w podeszłym wieku, na starość’) będziemy mogli całymi latami (czyli ‘długo, przez wiele lat’) wspominać ten szczególny czas, kiedy jak rok długi (czyli ‘przez cały rok‘) dopisywało nam szczęście.

Niektórzy z nas mają nieco konkretniejsze oczekiwania. Na przykład uczniowie i studenci raczej nie chcieliby zostawać na drugi rok czy powtarzać / repetować roku (czyli ‘uczyć się ponownie w tej samej klasie lub na tym samym roku studiów’) i tym samym tracić / zawalać rok. Na pewno woleliby – nawet nie ucząc się cały boży rok – zaliczyć rok (czyli ‘ukończyć rok nauki z pozytywnymi ocenami i przejść na kolejny rok’).

Z kolei niejeden dorosły, spotkawszy dawno niewidzianego znajomego, po tradycyjnym Kopę lat! (‘dawno’ – w domyśle: „dawno się nie widzieliśmy”) nie chciałby usłyszeć, że ma ze sto lat (czyli ‘jest bardzo stary’) i że inni dają mu więcej lat, niż rzeczywiście ma (czyli twierdzą, że jest starszy, niż to wynika z roku urodzenia). Na pewno wolałby dowiedzieć się, że niezależnie od tego, ile mu naprawdę stuknęło lat (czyli ‘ile lat skończył’), wygląda jak za dawnych lat (czyli ‘jak dawniej, jak przed laty’). Niewątpliwie niejeden z nas chciałby zostać człowiekiem roku (czyli ‘osobą, którą w jakiejś dziedzinie uznano za najważniejszą’), a niektórzy ucieszyliby się, gdyby patrząc na swoją rodzinę, mogli powiedzieć: co rok, to prorok (‘czyli co roku rodzi się w rodzinie dziecko’).

Jak widać, w polszczyźnie nie brakuje powiedzeń, związków frazeologicznych i różnych utartych połączeń wyrazowych z rzeczownikiem „rok”. Niewątpliwie świadczy to o tym, jak ważny jest dla człowieka upływ czasu i jego odmierzanie.

dr Tomasz Korpysz Idziemy nr 2 (383), 13 stycznia 2013 r.