28 marca
czwartek
Anieli, Sykstusa, Jana
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

O przemianach podłości

Ocena: 0
816

Przed tygodniem przyglądaliśmy się przymiotnikowi podły i jego bardzo ciekawej historii.

fot. pixabay.com

Przypomnę, że pierwotnie oznaczał on po prostu coś mniej ważnego, gorszego, niskiej wartości (mówiono wówczas np. o podłym winie, podłym urodzeniu, podłej trawce), a dopiero w połowie wieku XIX zaczął mieć wymiar etyczny i odnosić się do zachowań moralnie złych (podłe oszustwo, podłe kłamstwo itp.).

Oprócz podstawowego przymiotnika istnieją (lub istniały) także inne wyrazy z tej rodziny słowotwórczej, które również warte są oglądu. Wymieńmy na początku kilka z nich: przysłówek podle, rzeczowniki podłość, podlec i podłota (‘osoba podła’), czasowniki podlić, spodlić, upodlić (także w wariantach zwrotnych z się). Jak wskazuje Radosław Pawelec, autor książki „Ciemne zwierciadło. Semantyka antywartości”, wymienione wyrazy (a dokładniej: te z nich, które wówczas funkcjonowały w polszczyźnie) były wyraźnie rzadsze od podstawowego przymiotnika. I podobnie jak on pierwotnie wskazywały na coś, co jest z jakichś względów gorsze, ma niższą wartość, rangę, niższy status. Autor przywołuje np. zdanie o Chrystusie, który w podłości przebywał, oraz o Maryi, która powiła syna swego w takiej podłości i ubóstwie w jakim sama była. Można w tym kontekście przywołać jeszcze początek znanej pastorałki, w którym pojawia się omawiany już przymiotnik: Betlejem podła mieścina, / Tam się zjawiła Dziecina.

Taki stan rzeczy wyraźnie zmienił się w XIX wieku wraz z przesunięciem znaczenia podłego w stronę oceny etycznej. Po pierwsze, podobna zmiana zaszła w semantyce wszystkich wyrazów z tej rodziny słowotwórczej, po drugie, znacznie wzrosła częstotliwość występowania innych leksemów tworzących tę rodzinę. Podłość, podlec czy (u/s)podlić zaczęły być używane chętnie, ponieważ za ich pomocą można było wyrazić silne negatywne wartościowanie. A przy tym były to charakterystyki niekonkretne, dość ogólne, mogły być więc stosowane w odniesieniu do różnorodnych zachowań, postaw, sytuacji. Ta ich funkcjonalność sprawiła, że większość wymienionych wyżej wyrazów zachowała się do dzisiaj (m.in. podłość, podły, upodlić), choć są i takie, które współcześnie pojawiają się bardzo rzadko, zwykle w kontekstach nacechowanych, stylizowanych (np. podlec czy spodlić).

Podłość niewątpliwie jest słowem o bardzo silnym negatywnym zabarwieniu. Jak pisze Radosław Pawelec, współcześnie podłość: jest to nieetyczne zachowanie wobec drugiego człowieka czy też zbiorowości ludzi, przy czym stopień natężenia tej nieetyczności jest wyższy niż normalnie. Podłość jest w tej relacji złem wyższego stopnia, złem – jak to arytmetycznie można określić – do kwadratu. Z drugiej jednak strony nierzadkie są konteksty, w których wyraz ten odnosi się do działań czy wypowiedzi, obiektywnie rzecz biorąc, niezasługujących aż na taką ostrą ocenę. Dzieje się tak dlatego, że nadawca subiektywnie może odczuwać inaczej, ale chyba jeszcze częściej dlatego, że świadomie chce on wyostrzyć swoją ocenę, przedstawić osobę czy działanie, o którym mówi, w gorszym świetle, a przy tym wpłynąć na słuchaczy, którzy mają zacząć odczuwać i oceniać tak samo. To dlatego podły i podłość są tak często wykorzystywane we współczesnej przestrzeni politycznej i medialnej. Radosław Pawelec zauważa: Słowa z gniazda PODŁY w debacie politycznej są użyteczne z wielu powodów. Po pierwsze są mocne, po drugie – dość ogólne. Po trzecie nikt za nie nie pozywa do sądu. Zwłaszcza w tych dwóch pierwszych cechach można upatrywać swoistej medialnej kariery omawianych wyrazów.

Na koniec warto jeszcze podkreślić, że w przypadku przymiotnika podły wykształcenie się w XIX wieku nowych, etycznych sensów nie spowodowało zaginięcia znaczeń starszych. Także dziś mówimy przecież np. o podłej pogodzie, o podłym nastroju oraz o podłym jedzeniu – czy raczej podłym żarciu…

Idziemy nr 20 (863), 15 maja 2022 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 29 marca

Wielki Piątek
Dla nas Chrystus stał się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci krzyżowej.
Dlatego Bóg wywyższył Go nad wszystko i darował Mu imię ponad wszelkie imię.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 18, 1 – 19, 42
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter