O niekoniecznym przecinku w porównaniach

fot. pixabay.com/CC0

W ostatnich odcinkach naszego cyklu językowego kilkakrotnie podkreślałem, że współczesna polska interpunkcja zależy od składni, czego konsekwencją jest to, że dobra znajomość i umiejętność rozpoznawania struktury zadań znacznie ułatwia, a niekiedy wręcz po prostu umożliwia poprawne zastosowanie znaków przestankowych, zwłaszcza przecinków. Bywa jednak tak, że przecinek w jakimś kontekście jest wprawdzie możliwy, ale jego zastosowanie nie jest konieczne. W takich przypadkach ważna okazuje się nie tylko struktura składniowa, lecz także np. intonacja, a zatem również akcent logiczny, czyli czynniki bezpośrednio związane z wymową, ale mające wpływ na sens wypowiedzi.
Interesującym i chyba dość dobrze znanym przykładem konstrukcji z fakultatywnym przecinkiem są niektóre struktury porównawcze. Zacznijmy jednak od początku.
Typowe proste wyrażenia porównawcze, które nie tworzą zdań złożonych, co do zasady nie wymagają użycia przecinka. Co ważne: nie zależy to od wyrazu wprowadzającego porównanie. Piszemy więc nie tylko np. Stał dumnie wyprostowany, wysoki jak brzoza; Zofia była piękna jak wiosenny poranek; Było to coś jakby stół, lecz także np. Ta sytuacja była czymś na kształt porażki; Wiatrak, na wpół spalony, stał na wzgórzu niby świadek tamtego okrucieństwa; Dziecko biegło szybko i radośnie niczym spuszczony ze smyczy szczeniak; Wolę pomidorową niż ogórkową.
Wyjątkowo zaleca się stosowanie przecinka przed wyrazem jak i konstrukcją taki (taka, takie, tacy) jak, jeśli wprowadzają one wyliczenie, a więc szereg składający się z przynajmniej z dwóch współrzędnych członów. Należy więc pisać np. Ropa naftowa dostarcza nam wielu produktów, jak: eter, benzyna, smary, oleje (to przykład ze słownik a ortograficznego PWN) czy Kupił od razu wiele rzeczy potrzebnych do nowego domu, takich jak sztućce, talerze, garnki, patelnie i inne przybory kuchenne.
Jeżeli porównanie jest wtrąceniem lub też dopowiedzeniem, to należy je oddzielić przecinkiem od reszty zdania, co jest z godne z ogólnymi zasadami dotyczącymi pisowni tego typu konstrukcji, przypomnianymi przeze mnie niedawno w tej rubryce. Poprawna jest zatem następująca interpunkcja: Na stole stały, jak złowrogie memento, dwie klepsydry z szybko przesypującymi się ziarnkami piasku; Po śmierci dowódcy wszyscy szybko się rozpierzchli, jak owce niemające pasterza czy też: Nasi najlepsi zawodnicy, podobnie jak reprezentanci trzech innych państw, zostali zakwaterowani w najdroższym hotelu (to przykład z podręcznika do kultury języka).
Rzecz jasna, przecinka należy użyć, gdy porównanie ma postać zdania złożonego, tzn. gdy wyrazy typu jak, jakby, niby, niczym, niż itp. wprowadzają zdanie. Piszemy więc np. Jakim mianem należy określić osobę, która zmienia partnerów, jak przeciętni ludzie zmieniają garderobę? (przykład z poradni językowej PWN) Czytała książkę tak szybko, jakby tylko ją przeglądała; Szybko zjadał kolejne ogromne ruskie pierogi babci, niby łykał maleńkie uszka z wigilijnego barszczu; Ubranie leży na nim, jak leżałoby na kołku; Jest lepszy, niż myślałem (dwa ostatnie przykłady ponownie ze słownika ortograficznego PWN).
A co z zapowiadaną fakultatywnością? Pojawia się ona w przypadku tzw. porównań paralelnych, tzn. wprowadzanych przez konstrukcję taki (taka, takie, tacy) jak, ale niemających postaci zdania złożonego. Tomasz Karpowicz, autor poświęconego wymowie, ortografii i interpunkcji tomu „Kultury języka polskiego”, rozważa m.in. zdania Herbata nie jest już tak ciepła jak przed kwadransem oraz Siatkarze mistrza Polskie rozegrali tę końcówkę seta tak jak ostatnim razem. Wstawienie przecinka przed jak wprowadzi tu pauzę, a przez to nieco zmodyfikuje akcent logiczny.

Idziemy nr 34 (723), 25 sierpnia 2019 r.