29 marca
piątek
Wiktoryna, Helmuta, Eustachego
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

O neosemantyzmach

Ocena: 0
990

Neosemantyzacja jako zjawisko jest stara jak język i występuje zapewne we wszystkich językach na wszystkich etapach ich rozwoju.

fot. Abhi Sharma / flickr.com / CC BY 2.0 / Link

Kilka poprzednich tekstów poświęciłem neologizmom jednego z patronów roku 2021 – Cypriana Norwida. W kolejnych odcinkach tego cyklu chciałbym przyjrzeć się wybranym przykładom jego neosemantyzmów.

Zacząć wypada jednak od przypomnienia, czym jest neosemantyzm. Budowa samego terminu jest dość przejrzysta: skoro opisywany wcześniej neologizm to „nowe słowo”, to neosemantyzm to „nowe znaczenie”. Precyzyjniej rzecz ujmując, neosemantyzmy to wyrazy bądź wyrażenia, które nie zmieniły swojej formy, ale uzyskały nowe znaczenia.

Neosemantyzacja jako zjawisko jest stara jak język i występuje zapewne we wszystkich językach na wszystkich etapach ich rozwoju. Jest to przecież jeden z trzech podstawowych sposobów wzbogacania słownictwa. Jeżeli w jakiejś wspólnocie komunikacyjnej pojawia się potrzeba nazwania czegoś nowego, co do tej pory nie miało swojej nazwy, to ma ona do dyspozycji trzy mechanizmy. Po pierwsze, stworzenie z istniejących już cząstek nowego słowa, a więc neologizmu, który zwykle zbudowany jest na wzór utrwalonych, funkcjonujących wyrazów. Po drugie, zapożyczenie określenia z innego języka; zapożyczenie takie może być przy tym całkowite lub częściowe, a przyswajane jednostki mogą być adaptowane do systemu danego języka, czyli w naszym przypadku – w różny sposób spolszczane. Po trzecie wreszcie: nadanie dobrze znanemu słowu lub wyrażeniu nowego znaczenia.

Rzecz jasna, neosemantyzm zasługuje na takie miano tylko przez pewien czas. Jeśli utrwali się w języku, będzie często stosowany przez jego użytkowników, to straci cechę „nowości” i stanie się zwykłym elementem zasobu leksykalnego wielu czy wręcz wszystkich Polaków. Granica jest, oczywiście, bardzo trudna do wyznaczenia, niejednokrotnie też bywa tak, że to, co jest neosemantyzmem np. w polszczyźnie ogólnej czy też dla starszych użytkowników, dawno nie jest nim w jakiejś środowiskowej czy zawodowej odmianie języka polskiego. Często to właśnie w konkretnych odmianach czy stylach (np. w języku młodzieży, ekonomistów, języku urzędowym itp.) powstają nowe znaczenia, które dopiero po jakimś czasie mogą (choć nie muszą) przenikać do innych odmian i stylów polszczyzny.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że nowe znaczenia niekiedy występują obok starych, dzięki czemu dane słowo staje się wieloznaczne, niekiedy zaś całkowicie wypierają starsze znaczenia i sprawiają, że wyraz zupełnie zmienia swój sens. Procesy takie trwają w polszczyźnie stale i wystarczy przeczytać dowolny tekst sprzed, powiedzmy, stu lat, by przekonać się, że przynajmniej kilka wyrazów zostało w nim użytych w innym znaczeniu niż obecnie. Im bardziej zaś cofamy się w przeszłość, tym więcej przykładów tego zjawiska znajdujemy.

Neosemantyzmy podlegają ocenie normatywnej: nie wszystkie są akceptowane w normie, zwłaszcza tej wzorcowej. Ważnym kryterium oceny jest częstość ich używania i różnorodność kontekstów, w których one występują, ale też np. przejrzystość znaczeniowa, łatwość stosowania itp.

Wszystkie te ogólne uwagi odnoszą się do nowych znaczeń powstających w polszczyźnie ogólnej lub jakichś jej odmianach. Inaczej rzecz się ma z tekstami artystycznymi czy szerzej: kreatywnymi. Ich twórcy często celowo, na potrzeby konkretnego kontekstu, zmieniają znaczenie słowa, czasem zaś w różnych wypowiedziach konsekwentnie stosują jakiś wyraz w nowym, zaprojektowanym przez siebie sensie. Niejednokrotnie wynika to z potrzeby poszukiwania nowych środków wyrazu, czasem też motywowane jest poczuciem swoistego „wycierania się” czy też„zużywania się” słów i ich znaczeń.

O kilku Norwidowskich przykładach neosemantyzmów – za tydzień.

Idziemy nr 05 (796), 31 stycznia 2021 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 29 marca

Wielki Piątek
Dla nas Chrystus stał się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci krzyżowej.
Dlatego Bóg wywyższył Go nad wszystko i darował Mu imię ponad wszelkie imię.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 18, 1 – 19, 42
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter