O najstarszych imionach w Polsce

Przed tygodniem, zainspirowany chrztem, którego byłem świadkiem, pisałem o tradycji nadawania dzieciom dwu imion i niektórych ograniczeniach w tym zakresie. A skąd w ogóle wzięły się polskie imiona i jaka jest ich historia?

Pierwsze słowiańskie imiona najprawdopodobniej pochodziły od wyrazów pospolitych i były znaczące: pośrednio lub bezpośrednio określały cechy zewnętrzne czy też wewnętrzne człowieka, który je nosił, jego pochodzenie, miejsce zamieszkania, wykonywane zajęcia itp. Z dzisiejszego punktu widzenia miały one zatem charakter przydomków. Takie nazwy albo całkowicie zanikły, albo też zmieniły się w określenia przenoszone na dzieci i innych członków rodziny danej osoby, a w konsekwencji – w nazwiska, które należą do grupy najstarszych polskich nazwisk. Nieco późniejsze imiona obecne w polszczyźnie to tzw. imiona życzące, a więc takie, które wyrażały jakieś dobre intencje rodziców i miały dziecku zapewnić pomyślność, a także ochronić je przed złem. Części takich imion używamy do dziś, np. Bogdan, Bogusław, Bogumił, Bolesław, Jarosław, Przemysław, Sławomir, Wojciech, wiele innych jest już albo w ogóle niespotykanych, albo też nadawane są niezwykle rzadko, np. Częstogoj, Dobrogost, Domażyr, Drogomysł, Miłoradz, Mścigniew, Sieciech czy Włościowuj. Przypuszcza się, że takie imiona nadawano nie od razu po narodzeniu dziecka, lecz później, np. chłopcom w trakcie postrzyżyn, a więc w wieku siedmiu lat. Wcześniej dzieci często określano imionami zastępczymi, wartościującymi negatywnie, umniejszającymi wartość dziecka, a przez to chroniącymi je przed złymi mocami, urokami itp. Takimi imionami są np. Niemoj, Nielub czy Nierad.

Jednym z najważniejszych i najstarszych źródeł, dzięki któremu można poznać występujące w Polsce dawne imiona słowiańskie, jest tzw. „Bulla gnieźnieńska” z 1136 r. wystawiona przez papieża Innocentego II na prośbę Jakuba ze Żnina, arcybiskupa gnieźnieńskiego, uniezależniająca Kościół gnieźnieński od zwierzchnictwa arcybiskupstwa magdeburskiego. Papież wyliczył w niej posiadłości arcybiskupa oraz ok. 300 nazw osobowych: właścicieli czy mieszkańców tych dóbr. Występują się tam m.in. takie nazwy, jak: Dobek, Gniewosz, Miłosz, Niezamysł, Zdziewój czy Złymysł.

Od czasu przyjęcia chrztu zaczęły się pojawiać w Polsce imiona chrześcijańskie. Pierwszym źródłem takich imion była, rzecz jasna, Biblia (np. Abraham Adam, Daniel, Dawid, Ewa, Jakub, Jan, Marta, Mateusz, Piotr, Salomea, Szymon), drugim – tradycja Kościoła: imiona świętych męczenników pierwszych wieków chrześcijaństwa, świętych średniowiecznych, założycieli zakonów itp. (np. Agnieszka, Bernard, Brygida, Cecylia, Dominik, Franciszek, Gertruda, Grzegorz, Klara, Klemens, Łucja, Małgorzata, Wawrzyniec, Zofia). Czasem imiona obce w procesie przyswojenia do polszczyzny ulegały znaczącym modyfikacjom, np. Bończa (od Bonifacego), Idzi (od Egidiusza), Jaktor (od Hektora). Warto zaznaczyć, że niejednokrotnie imię chrześcijańskie pełniło funkcję imienia oficjalnego, ale równolegle funkcjonowało tradycyjne imię słowiańskie.

Stare imiona słowiańskie, wypierane przez nazewnictwo chrześcijańskie, stopniowo zanikały, a ten proces został zadekretowany na mocy postanowień Soboru Trydenckiego, który się odbył w 1563 r. Biskupi katoliccy zabronili wówczas nadawania dzieciom imion, które nie byłyby imionami świętych.

Idziemy nr 4 (642), 28 stycznia 2018 r.