29 marca
piątek
Wiktoryna, Helmuta, Eustachego
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

O czytaniu Norwida

Ocena: 5
761

21 września tego roku mija 199. rocznica urodzin Cypriana Norwida.

fot.wikimedia.com

Stali czytelnicy mojej rubryki wiedzą, że nie tylko przy takich okazjach przypominam tu tego wybitnego twórcę, w szczególny sposób związanego z Mazowszem.

Dziś chciałbym napisać o pewnym powtarzającym się nieporozumieniu. Zacznijmy od przywołania znakomitego wiersza pt. „Królestwo”:

Na probierczy kamień dość przeszłości./Było jej dość, by sprawdzić, co boli,/Więc nie słuchaj, co dziś o wolności/Mówią – co dziś mówią o niewoli!//Kto czyniłby to przez całe życie,/Co sam tylko dla siebie uchwalał,/Nie dopiąłby on nic należycie,/Lecz gryzłby się, jak Neron, i szalał.//Kto zaś nigdy nic po woli własnej/Nie spełniłby, nic o własnem skrzydle,/W widnokrążek coraz więcej ciasny/Zakląłby się i spętał, jak bydlę!//Lecz ten z wszystkich nieudolny lekarz,/Kto, nie wiedząc, z chorób leczyć którą,/Pomiesza dwie – nie mędrzec, aptekarz! –/Prawda nie jest przeciwieństw miksturą.//Orzeł nie jest pól-żółwiem, pół-gromem./Słońce nie jest pół-dniem a pół-nocą./Spokój nie jest pół-trumną, pół-domem./Łzy nie deszcz są, choć, jak deszcz, wilgocą.//Nie niewola, ni wolność są w stanie/Uszczęśliwić cię... nie! Tyś osobą –/Udziałem twym więcej: panowanie/Nad wszystkiem na świecie i nad sobą.

To jeden z bardziej znanych utworów poety: jest przedrukowywany w większość wyborów twórczości Norwida, ale też jest bardzo często wybierany do recytacji – czy to podczas jakiś wieczorów poświęconych autorowi, czy to podczas konkursów recytatorskich. Jako że od wielu lat współpracuję ze szkołami i ośrodkami kultury, które popularyzują dzieło Norwida, niejednokrotnie miałem okazję słyszeć takie recytacje. Zwykle powtarza się w nim znamienny błąd. Otóż recytatorzy bardzo mocno, ze szczególnym naciskiem, niejednokrotnie z przesadną emfazą mówią frazę W widnokrążek coraz więcej ciasny/Zakląłby się i spętał, jak bydlę!. Szczególnie głośno, z nietłumioną niechęcią, a nawet odrazą wypowiadają zwłaszcza końcowy element porównania. Trudno się dziwić takiej postawie i skrywającej się za nią interpretacji. W końcu wers kończy się wykrzyknikiem sugerującym emocje, a rzeczownik „bydlę” należy do słów jednoznacznie negatywnie wartościujących. A jednak, myśląc w ten sposób i w tym duchu czytając cytowany wers, wpadamy w pewną pułapkę i popełniamy typowy błąd anachroniczności.

Przypomnę, że anachroniczność, zgodnie z definicją słownikową, to „błąd polegający na łączeniu zjawisk lub faktów, które nie mogły się zdarzyć jednocześnie, lub umieszczeniu rzeczy, osoby itp. w niewłaściwej epoce”. W tym przypadku chodzi o to, że w XIX wieku rzeczownik „bydlę” był jeszcze słowem neutralnym. Nabierał już wprawdzie znaczenia negatywnego w odniesieniu do ludzi – jak wiele nazw zwierzęcych i w ogóle wyrazów odnoszących się do świata fauny – ale konotacje takie nie wpływały na typowe użycia tego wyrazu w podstawowym znaczeniu. A właściwie znaczeniach, ponieważ wówczas mianem „bydląt” określano nie tylko „hodowlane zwierzęta rogate” (jak dzisiaj), lecz także po prostu zwierzęta.

Rzecz jasna, obraz z wiersza Norwida jest negatywny: wyraźnie krytykowana jest zarysowana w nim postawa człowieka zamkniętego w swoim światku, niemającego szerszych horyzontów, a przy tym niesamodzielnego intelektualnie i bezwolnego. Jednak to właśnie cały ten obraz bezmyślnego zwierzęcia przywiązanego do palika, wokół którego zatacza ono coraz węższe kręgi, jest nośnikiem autorskiego wartościowania, a nie sam rzeczownik „bydlę”.

Dzisiejszy drobiazg po raz kolejny dowodzi, jak ważne jest pamiętanie o tym, że język stale się zmienia i tekstów z przeszłości nie można czytać, uruchamiając jedynie współczesną kompetencję językową.

Idziemy nr 39 (779), 27 września 2020 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 29 marca

Wielki Piątek
Dla nas Chrystus stał się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci krzyżowej.
Dlatego Bóg wywyższył Go nad wszystko i darował Mu imię ponad wszelkie imię.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 18, 1 – 19, 42
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter