28 marca
czwartek
Anieli, Sykstusa, Jana
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

Nie tylko o żonie i mężu

Ocena: 0
1084

Kontynuując temat etymologii i pierwotnych znaczeń nazw pokrewieństwa i powinowactwa, przyjrzyjmy się kolejnej grupie wyrazów z tego pola znaczeniowego.

Rzeczownik żona jest kolejnym wyrazem ogólnosłowiańskim w tym zbiorze słów. Jego pochodzenie najczęściej wiąże się z prasłowiańskim wyrazem oznaczającym ‘rodzić (się)’. Pierwotnie był on terminem o znaczeniu ogólnym, szerszym niż kobieta, nazywającym każdą dorosłą osobę płci żeńskiej. Później zaczął nabierać znaczenia znanego nam współcześnie. W wielu językach słowiańskich oba te znaczenia współistnieją: żona (rzecz jasna, w różnych narodowych wariantach) to zarówno ‘kobieta’, jak i ‘małżonka’. Inaczej stało się np. w polszczyźnie: tu żona ma już tylko to drugie, zawężone i ukonkretnione znaczenie. Skoro zaś mowa o małżonce, to jest to stosunkowo późny wyraz, utworzony już po przyjęciu chrześcijaństwa po to, by wyraźnie wyróżnić kobietę, która wiązała się z mężczyzną ślubem kościelnym.

Podobnie jak żona pierwotnie oznaczała po prostu ‘kobietę’, tak też mąż początkowo był synonimem ‘mężczyzny’. W różnych źródłach podaje się jego rozmaite etymologie, często wiążąc go z wyrazami oznaczającymi ‘człowieka, istotę myślącą’. W najstarszych polskich źródłach występuje on już w dwu znaczeniach: ‘mężczyzna’ i ‘małżonek’. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że określenie mężczyzna pojawia się w polszczyźnie w XV wieku, a małżonek dopiero w wieku XVI jako wyraz pochodny od starszej żeńskiej formy małżonka.

Babka to derywat od prasłowiańskiego słowa baba, które oznaczało ‘matkę ojca lub matki’, potem ‘starą kobietę’, ‘kobietę pomagająca przy porodzie’ i ‘znachorkę’. Babka pierwotnie miała charakter zdrobnienia, jednak już od XVII wieku jest określeniem neutralnym.

Dziad w językach słowiańskich początkowo oznaczał ‘starego mężczyznę’, dopiero wtórnie: ‘ojca matki lub ojca’. Naukowcy wiążą ten proces z przejściem od systemu matriarchalnego do patriarchalnego. W pierwotnych społecznościach słowiańskich najważniejsze były kobiety, a więc ich określenia musiały być rozbudowane i precyzyjne, natomiast nie było potrzeby wyróżniania osobnym słowem ojca i dziadka. Sam rzeczownik dziadek występuje w polszczyźnie od wieku XVII. Warto tu zaznaczyć, że w polszczyźnie nie ma osobnej nazwy na babcię i dziadka łącznie, używana dziś forma dziadkowie jest wtórna i bardzo późna.

Córka jest wyrazem odziedziczonym z języka praindoeuropejskiego, w polszczyźnie to określenie upowszechniło się prawdopodobnie pod wpływem języka czeskiego. W staropolszczyźnie na oznaczenie potomka płci żeńskiej używano także słowa dziewka – do XVI wieku to ono dominowało, jednak występowało w tym znaczeniu aż do wieku XIX. Od dawna wyraz ten był też używany na określenie młodych kobiet.

Etymologicznie rzecz biorąc, syn to ‘urodzony’. W polszczyźnie od najdawniejszych czasów na określenie potomka płci męskiej używano przede wszystkim właśnie tej nazwy. Oprócz niej niekiedy stosowano rzeczownik chłopiec oraz wyrazy będące jego synonimami, jak np. otrok.

Jak widać, podstawowe nazwy pokrewieństwa w dużej mierze są wspólne dla większości języków słowiańskich (a częściowo – nie tylko słowiańskich). Jako że należą one do podstawowej warstwy słownictwa, ich pochodzenie zwykle nie jest w pełni jasne, czasem wręcz jest niemożliwe do odtworzenia.

 

Idziemy nr 2 (588), 8 stycznia 2017 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 28 marca

Wielki Czwartek
Daję wam przykazanie nowe,
abyście się wzajemnie miłowali,
tak jak Ja was umiłowałem.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 13, 1-15
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter