29 marca
piątek
Wiktoryna, Helmuta, Eustachego
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

Nacobezu, spoiler i kraniczanka

Ocena: 0
843

Dwa poprzednie felietony poświęciłem przymiotnikowi podły i rzeczownikowi podłość, a zwłaszcza przemianom znaczeniowym, jakim one podlegały w historii polszczyzny. Obserwacja tzw. „życia wyrazów” zawsze jest fascynująca i bardzo pouczająca – także dla niespecjalistów.

fot. pixabay.com

Przynosi ona mnóstwo niespodzianek, niejednokrotnie bowiem współczesne znaczenie jakiegoś słowa, jego nacechowanie stylistyczne, ale też typowe połączenia, w których dziś występuje – wszystko to jest bardzo odległe od stanu sprzed dwustu czy trzystu lat. Kiedy więc czytamy dawne teksty, to niejednokrotnie zupełnie opacznie je rozumiemy, a często wręcz szokują nas niektóre konstrukcje. Przykładowo choćby ten znany fragment z „Lamentu świętokrzyskiego”: Proścież Boga, wy miłe i żądne maciory, / By wam nad dziatkami nie były takie to pozory, w którym rzeczownik maciora ma jeszcze pierwotnie szeroki sens i oznacza po prostu ‘matkę’. Czy inny, znacznie młodszy cytat ilustrujący użycie rzeczownika ciąża w słowniku Lindego: Kamień ciążą jest względem kapusty, którą przykłada – ciąża znaczy tu jeszcze ogólnie ‘ciężar, brzemię’ (w znaczeniu i fizycznym, i psychicznym).

Do zagadnienia „życia wyrazów” na pewno jeszcze wrócę, ale teraz chciałbym zaproponować temat wręcz biegunowo odmienny, mianowicie przyjrzenie się kolejnej partii słownictwa najnowszego, czyli wyrazom (zwykle potocznym), które pojawiły się w polszczyźnie w ostatnich kilku czy kilkunastu latach. Dziś trzy dość różne przykłady.

Za nami matury, przed nami egzaminy ósmoklasistów, zacznę więc od słowa, które wiąże się przede wszystkim ze szkołą. Występuje ono w kilku wariantach graficznych: nacobezu / NACOBEZU / NaCoBeZu, a oznacza kryteria oceny prezentowane uczniom na początku roku, semestru, lekcji czy też sprawdzianu lub też pewien zakres wiedzy, którą uczeń powinien opanować z danego działu czy tematu, najważniejsze informacje. Ta na pierwszy rzut oka dość tajemnicza forma stanie się łatwiejsza do zrozumienia, jeśli uświadomimy sobie, że pochodzi ona od często stosowanego przez nauczycieli (ale też w wielu materiałach pomocniczych, ćwiczeniach itp.) wyrażenia na co będę zwracać uwagę. Powstanie takiego wyrazu jest wyrazistym przykładem jednej z najważniejszych współczesnych tendencji rozwojowych języka, czyli tendencji do skrótu.

Przykład drugi wiąże się z kolei z coraz większym wpływem języka angielskiego na polszczyznę. Spoiler / spojler to wyraz, którego podstawą jest angielski czasownik spoil, znaczący m.in. ‘psuć, niszczyć’. Utworzony od niego spoiler / spojler oznacza informację o ważnych, a dotychczas komuś nieznanych szczegółach książki czy filmu, czyli np. informację zdradzającą zakończenie, zwroty akcji, dalsze losy postaci, jakieś istotne wydarzenia itp. Spoilery są, rzecz jasna, niepożądane, ponieważ pozbawiają czytelnika czy widza dużej części przyjemności oglądania lub czytania. Z tego względu np. w wielu recenzjach, które ze swej istoty zdradzają część szczegółów, przed takimi informacjami pojawia się ostrzeżenie, funkcjonujące już jako utarty zwrot: uwaga, spojler / spoiler!

I wreszcie przykład trzeci, będący dowodem na to, że coraz istotniejszy staje się w kulturze (a więc i w języku) aspekt ludyczny, zabawowy. Jakiś czas temu na wzór nazwy jednej z popularnych wód mineralnych, Kryniczanki, utworzono określenie kraniczanka (czyli ‘woda z kranu’). Pierwotnie miało ono po prostu żartobliwy charakter, jednak obecnie bywa też używane zupełnie serio przez tych, którzy propagują picie takiej właśnie wody (potocznie powszechnie nazywanej kranówką lub kranówą) zamiast wód butelkowanych, co argumentują przede wszystkim ekologią. W tego typu kontekstach podnosi się też to, że w wielu polskich miastach woda w kranach jest bardzo dobrej jakości i nie ustępuje pod tym względem zwłaszcza wodom źródlanym – wówczas skojarzenie z wodą mineralną Kryniczanka jest jeszcze wyrazistsze.

Idziemy nr 21 (864), 22 maja 2022 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 29 marca

Wielki Piątek
Dla nas Chrystus stał się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci krzyżowej.
Dlatego Bóg wywyższył Go nad wszystko i darował Mu imię ponad wszelkie imię.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 18, 1 – 19, 42
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter