29 marca
piątek
Wiktoryna, Helmuta, Eustachego
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

Na święty Wit słowik cyt

Ocena: 5
2868

Czy ten ptak kala gniazdo, co je kala, / Czy ten, co mówić o tym nie pozwala?

Fot. Frebeck / CC BY-SA 3.0 / Link

Niedawno miałem okazję po dłuższej przerwie ponownie być gościem Agnieszki Kunikowskiej w jej audycji „Słowoteka” w programie pierwszym Polskiego Radia. Rozmowa tym razem dotyczyła ptaków w języku, a więc tematu, który jesienią gościł w tej rubryce. Wówczas jednak pominąłem wątek bardzo bogatej „ptasiej frazeologii”.

Jako że ptaki od zawsze człowieka fascynowały i w różny sposób mu towarzyszyły, stale były przez niego podglądane i opisywane. Wyniki takich obserwacji niejednokrotnie utrwalały się w postaci porównań, związków frazeologicznych czy przysłów. Przypomnę dziś garść takich konstrukcji.

Bodaj najbardziej znane przysłowie, w którym pojawia się hiperonim ptak, to mająca już długą historię fraza Zły to ptak, co własne gniazdo kala. Jej znaczenie jest, jak sądzę, dla wszystkich czytelne: niewłaściwe jest działanie na niekorzyść swojego najbliższego otoczenia czy też krytyczne mówienie o nim. Dodam na marginesie, że Cyprian Norwid nie zgadzał się z poglądem, że nie należy ujawniać tego, co złe we własnym środowisku, co wyraził m.in. w następującym dwuwersie: Czy ten ptak kala gniazdo, co je kala, / Czy ten, co mówić o tym nie pozwala?

Znacznie mniej znanym, a bardzo obrazowym i interesującym powiedzeniem zawierającym rzeczownik ptak jest oparta na paralelizmie konstrukcja Ptaka po pierzu, wilka po sierści, a z mowy człowieka poznasz. Z kolei zdrobniała forma ptaszek pojawia np. w przysłowiu Jeśli nie odlecą ptaszki do Michała, do Wigilii zima nie nastąpi trwała. Jest ono przykładem tzw. „przysłów kalendarzowych”, a więc powiedzeń, które odnoszą się do pór roku czy też konkretnych miesięcy lub dni i najczęściej związane są z przepowiadaniem pogody, przypominaniem o pracach polowych bądź też wróżbą dobrych czy złych plonów. Tak jak w cytowanym przykładzie, bardzo często nie występuje w nich data czy inne proste określenie dnia, lecz imię świętego patrona, który jest danego dnia wspominany.

W przysłowiach kalendarzowych pojawia się wiele nazw konkretnych gatunków ptaków. Oto cztery przykłady zawierające nazwę ptaka szczególnie mocno kojarzonego z polską wsią, czyli bociana: Gdy na święty Józef bociek przybędzie, to już śniegu nie będzie; Jeśli bociany do Michała zostały, nie będzie mrozów przez grudzień cały; Na świętego Franciszka zielenią się łany i ze swego zimowiska wracają bociany; Jak przylecą bociany, pierwszy zagon zorany. A skoro już mowa o bocianach, potocznie w wielu regionach Polski zwanych Wojtkami, to przywołam jeszcze jeden przykład, w którym jednak nazwa tego ptaka występuje prawdopodobnie wyłącznie dla rymu: Powiedziały bociany, że niedobre są zmiany.

Niemało jest także takich kalendarzowych powiedzeń, w których po prostu wiąże się jakieś zachowania ptaków (zwykle ich przyloty i odloty) z konkretnym dniem i jego świętym patronem. Oto kilka przykładów: Na święty Maciej skowronek zapiej; Święta Agnieszka wypuszcza skowronka z mieszka; Na święty Wit słowik cyt. Ciekawym przykładem są dwa paralelne powiedzenia z pliszką: Na świętego Franciszka przylatuje pliszka; Na świętego Franciszka odlatuje pliszka. Pozornie wydają się one sprzeczne, ale w rzeczywistości tak nie jest, ponieważ imieniny Franciszka obchodzone są kilka razy w roku, m.in. 2 kwietnia i w pierwszych dniach października.

Idziemy nr 7 (696), 17 lutego 2019 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 29 marca

Wielki Piątek
Dla nas Chrystus stał się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci krzyżowej.
Dlatego Bóg wywyższył Go nad wszystko i darował Mu imię ponad wszelkie imię.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 18, 1 – 19, 42
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter