Konstytucja słowem roku

Fot. Platforma Obywatelska RP / flickr.com / CC BY-SA 2.0 / Link

Z poprzedniego odcinka tego cyklu mogli się Państwo dowiedzieć o organizowanym od 2011 r. przez zespół językoznawców z Instytutu Języka Polskiego Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego plebiscycie na słowo roku. Jak już wspomniałem poprzednio, jest on związany z większym projektem badawczym analizowania częstych i ważnych wyrazów oraz wybierania słów dnia, tygodnia i miesiąca.

W ostatnich dniach wyłoniono słowo roku 2018. Zarówno według kapituły, jak i internautów został nim, co chyba nie dziwi, rzeczownik konstytucja. Uderzające są przy tym wyniki głosowania: konstytucję jako słowo roku wskazało aż 69 proc. głosujących! Drugie i trzecie miejsce zajęły odpowiednio: dane i związana z nim nazwa rozporządzenia RODO oraz niepodległość. Warto podkreślić, że miały one ponad dziesięciokrotnie mniej wskazań (odpowiednio: 5,71 proc. i 4,26 proc.)! Jeszcze mniej głosów otrzymały kolejne wyrazy na liście: pyton (2,92 proc.), szumidło (2,82 proc.), foka (2,55 proc.), klimat (1,76 proc.), handel (zakaz handlu) (1,21 proc.), dzban (1,17 proc.), sinice (0,55 proc.) oraz niepełnosprawni (0,55 proc.).

Jak widać, jest to lista słów, które w minionym roku rzeczywiście bardzo często pojawiały się w różnego typu wypowiedziach, niejednokrotnie też budziły emocje, w większości bowiem odnoszą się one do ważnych albo przynajmniej głośnych zjawisk czy zdarzeń. Ich ranga jest bardzo różna, ale w pewnych okresach roku wyraźnie skupiały one uwagę Polaków.

Rzeczownik niepełnosprawni został wybrany na słowo kwietnia w związku z budzącym wiele emocji protestem osób niepełnosprawnych i ich opiekunów w Sejmie. Sinice często pojawiały się w mediach latem, gdy dochodziło do ich tzw. zakwitów, czyli gwałtownych wzrostów liczebności, które powodowały m.in. zamykanie bałtyckich kąpielisk. Dzban był popularny szczególnie w języku ludzi młodych, czego dowodzi przyznany mu tytuł Młodzieżowego Słowa Roku 2018, o czym pisałem przed dwoma tygodniami. Rzeczownik handel był w mediach odmieniany przez wszystkie przypadki ze względu na ustawę ograniczającą handel w niedziele. Klimat – m.in. w związku ze szczytem klimatycznym w Katowicach – był słowem grudnia, ale i w pozostałych miesiącach stosunkowo często rozmawiano o zmianach klimatycznych i ich skutkach. O fokach głośno było z kolei wiosną, kiedy to na wybrzeżu znaleziono kilka zabitych przez ludzi zwierząt. Szumidło wiele osób uznało za utworzony przez Marka Chrzanowskiego, byłego już szefa Komisji Nadzoru Finansowego, neologizm oznaczający urządzenie do zagłuszania, uniemożliwiające podsłuchanie czy nagranie czyichś wypowiedzi. Tymczasem jest to raczej neosemantyzm, sam rzeczownik bywał już wcześniej używany w nieco innych znaczeniach. Pojawienie się na liście słów ważnych w roku 2018 pytona jest oczywiste dla wszystkich pamiętających wakacyjne poszukiwania pytona tygrysiego, którego skóra została znaleziona nad Wisłą. Dość zaskakująca jest mała liczba wskazań na rzeczownik niepodległość. Wydawałoby się, że w roku stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości to ten wyraz otrzyma najwięcej głosów. Popularność danych i RODO to efekt wprowadzenia rozporządzenia Unii Europejskiej o ochronie danych osobowych.

I wreszcie słowo roku – konstytucja. Wyraz obecny w polszczyźnie od dawna, pierwotnie oznaczający ogólnie budowę czegoś, który od XVIII w. ma znaczenie zbliżone do dzisiejszego, stał się w ostatnim roku (ale i wcześniej) „słowem sztandarowym”, symbolem i hasłem łączącym zwłaszcza tych, którzy sprzeciwiają się łamaniu konstytucji Rzeczypospolitej.

Idziemy nr 4 (693), 27 stycznia 2019 r.