Kilka mitów wokół prostego języka

fot. unsplash.com

Ostatecznie w komunikacji oficjalnej, zwłaszcza urzędowej (ale też prawnej, biznesowej, medycznej itp.) chodzi przecież o to, by odbiorca właściwie zrozumiał treść zamierzoną przez nadawcę, by zastosował się do zaleceń, by podjął jakieś działania itp., a prosty język niewątpliwie to ułatwia. Okazuje się jednak, że krytyczna ocena jakiegoś tekstu pod kątem zrozumiałości i propozycja jego uproszczenia niejednokrotnie spotykają się z różnorako argumentowanym sprzeciwem.

Wspominani przed tygodniem badacze i popularyzatorzy idei prostego języka Ewelina Moroń, Tomasz Piekot, Grzegorz Zarzeczny (związani z Pracownią Prostej Polszczyzny Uniwersytetu Wrocławskiego) w jednym ze swoich tekstów („Standard plain language w polskiej sferze publicznej”) piszą o swego rodzaju mitach krążących wokół tej idei: W trakcie ośmiu lat działalności badawczej, szkoleniowej i popularyzatorskiej Pracowni Prostej Polszczyzny UWr zetknęliśmy się z wieloma takimi mitami. Niektóre z nich były efektem autentycznej troski o polszczyznę publiczną, inne wynikały z nieznajomości idei, założeń czy historii ruchu prostego języka. (…) Owe mity można sprowadzić do pięciu stwierdzeń.

1. Prosty język to język prostacki.
2. Prosty język nie pozwala komunikować trudnych tematów (treści).
3. Prosty język to ulotna moda.
4. Prosty język to styl komunikowania się z osobami słabo wykształconymi.
5. Prosty język to zbiór nieweryfikowalnych zasad.

Myślę, że niektóre z tych zarzutów mogły przyjść do głowy także czytelnikom moich poprzednich tekstów na ten temat, korzystając więc ze wspomnianej publikacji, spróbuję te mity obalić.

1. Upraszczanie nie polega na obniżaniu stylu wypowiedzi, na wprowadzaniu do niej elementów kolokwialnych, a z drugiej strony – na ingerowaniu w sens, ale jedynie na tym, by pierwotna treść stała się łatwiejsza w odbiorze i bardziej zrozumiała.
2. Drugi argument przeciwko prostemu językowi często podnoszą specjaliści z jakichś dziedzin (np. prawa, ekonomii czy zarządzania). Jednak również urzędnicy niejednokrotnie twierdzą, że jakiś tekst jest trudny, ponieważ dotyczy skomplikowanej materii. Tymczasem doświadczenie uczy, że niemal każdy typ wypowiedzi można uprościć, nie tracąc przy tym nic z jego sensu. Udowadniają to choćby liczne teksty popularnonaukowe z każdej dziedziny i dyscypliny, do których bez trudu można dotrzeć. Współcześnie koronnym dowodem może być też popularność stron internetowych i kanałów w serwisach społecznościowych, które są poświęcone właśnie przybliżaniu przeciętnemu odbiorcy treści naukowych z wybranego zakresu.
3. Początków refleksji nad przystępnością i skutecznością różnego typu wypowiedzi można szukać już w starożytnych retorykach, a od wielu dziesięcioleci w licznych krajach pracuje się wprost nad upraszczaniem komunikacji urzędowej. Co więcej, w związku z coraz większą dostępnością coraz większej liczby informacji prosty język w komunikacji instytucja – obywatel będzie się stawał wręcz koniecznością.
4. Upraszczanie wypowiedzi służy nie tylko temu, by mógł je zrozumieć tzw. przeciętny odbiorca (a więc także ten z niskim wykształceniem). Prosty język pozwala zaoszczędzić czas (także specjalistom), sprzyja skuteczności i efektywności komunikacji, wreszcie pozwala unikać wykluczenia (np. w przypadku obcokrajowców czy osób niesłyszących).
5. Oczywiście, różni teoretycy i praktycy formułują różne zestawy zasad prostego języka (część z nich przywoływałem w poprzednich tekstach), jednak wiele z nich się powtarza, można je weryfikować i już wielokrotnie badano ich skuteczność.

Idziemy nr 50/2022