W rozmaitych definicjach i charakterystykach filologii podkreśla się, że jej przedmiotem jest właśnie tekst, a celem – jego analiza, interpretacja i komentowanie.
fot. Abhi Sharma / flickr.com / CC BY 2.0 / Link
Pisząc wcześniej już nie o konkretnych zjawiskach czy po prostu słowach obecnych w tekstach danego autora, lecz nieco ogólniej o badaniach nad językiem pisarzy, podkreślałem, że łączą one naukę o literaturze z nauką o języku. Ten typ refleksji ma bardzo długą historię i wprost nawiązuje do tradycyjnie rozumianej filologii. Filologia, której początki zwykle datuje się na III-II wiek przed naszą erą i wiąże z badaniem arcydzieł literatury greckiej, to przecież – w koniecznym uproszczeniu – nauka badająca tekst, w której bardzo istotną rolę odgrywa analiza języka tego tekstu.
W rozmaitych definicjach i charakterystykach filologii podkreśla się, że jej przedmiotem jest właśnie tekst (niekoniecznie literacki), a celem – jego analiza, interpretacja i komentowanie. Dokonywane są one przy tym na różnych poziomach – od badań dążących do stwierdzenia autorstwa (w przypadku tekstów niesygnowanych) czy chronologii przez działania zmierzające do ustalenia ostatecznej wersji takiego tekstu aż po przygotowywanie edycji krytycznych z całym aparatem koniecznych objaśnień. Również metody tak pojętych badań filologicznych są różnorakie: od drobiazgowych analiz warstwy graficznej (pisownia, interpunkcja, podkreślenia itp.) przez porównanie danego tekstu z wzorcem gatunkowym czy innymi realizacjami aż po analizy nawiązań intertekstualnych.
W starożytnym Rzymie filologia – która, jak widać z powyższej charakterystyki, dotyka bardzo różnych aspektów dzieła i rozmaitych jego kontekstów – traktowana była jako odrębna, szeroka dyscyplina naukowa obejmująca całość wiedzy o kulturze. Po średniowiecznym regresie tak rozumiana filologia ponownie zaczęła rozwijać się w renesansie wraz z badaniami nad starożytnością. Kolejnym ważnym etapem rozwoju, a zarazem radykalnych zmian był wiek XIX. Przede wszystkim to wówczas jako samodzielna dyscyplina wyodrębniło się językoznawstwo, a ponadto obok badań nad tekstami antycznymi podjęto systematyczne badania nad dziełami nowszymi, co doprowadziło do wydzielenia filologii klasycznej i neofilologii z jej różnymi odłamami. Współcześnie badania filologiczne korzystają z metod i dorobku także innych dziedzin i dyscyplin naukowych, np. historii czy historii sztuki, ale też chociażby socjologii, teologii czy muzykologii.
Badania języka pisarzy są, jak widać, niejako powrotem do tradycyjnie rozumianej filologii. Powrotem, ponieważ od wielu już lat postępuje specjalizacja w zakresie badań nad tekstem, która doprowadza do tego, że niemal zupełnie autonomiczne studia nad tymi samymi dziełami potrafią prowadzić historycy literatury, teoretycy literatury i językoznawcy. Tymczasem i filologa jako stara metoda analizy tekstu, i filologia jako kierunek studiów z natury rzeczy powinny łączyć te dyscypliny. Ciekawie piszą o tym autorzy wydanego w 1923 r. przez Koło Polonistów Uniwersytetu Warszawskiego Przewodnika dla polonistów:
1. Co to jest polonistyka?
Jest to studjum języka polskiego i historji literatury polskiej.
2. Czy połączenie tych dwu przedmiotów jest konieczne?
Tak, z jednej strony bowiem znajomość praw rządzących językiem i głębsze wniknienie w jego wszystkie właściwości i subtelności jest rzeczą konieczną do pełnego zbadania utworu literackiego, którego materjałem jest właśnie język, z drugiej strony zaś, zabytki historyczno-literackie najróżniejszych epok są podstawą do badania etapów rozwoju języka w najbogatszych jego formach, bo stworzonych przez jego mistrzów.
3. Czy trzeba kłaść jednakowy nacisk na obie gałęzie studjów?
O ile chodzi o zakres egzaminów nauczycielskich i doktorskich to tak.
.jpg&w=624&h=543)
Co? Gdzie? Kiedy?
