Co łączy Dorotę, Teklę i Teofila?

fot. pixabay.com/CC0

Kiedyś już nieco pisałem na tych łamach o imionach: historii ich nadawania oraz pierwotnych, etymologicznych znaczeniach. Wracam dziś do tego wątku, by przyjrzeć się szczególnemu typowi imion.

Nawet niespecjalista bez trudu odnajdzie bezpośrednie odniesienia do Boga w imionach typu Bogusław, Bogumił czy Boguchwał. Okazuje się jednak, że w polszczyźnie funkcjonuje wiele innych imion (w różnorakich wariantach), które zostały utworzone od nazwy Boga, ale pochodzącej nie z języka polskiego, lecz z innych języków. Są to, rzecz jasna, imiona, które nie powstały na gruncie polszczyzny, lecz zostały przejęte np. z greckiego. Warto dodać, że niektóre z nich istniały jeszcze w okresie starożytnym, przedchrześcijańskim – odnosiły się wówczas, oczywiście, do jakichś bogów pogańskich, dopiero wtórnie zaczęto je wiązać z Bogiem chrześcijan. Z oczywistych względów w większości przypadków współcześni użytkownicy polszczyzny nie mają świadomości, że takie imię ma jakiekolwiek odniesienia sakralne.

Pierwszym przykładem (podaję je za opracowaniem znanego onomasty Edwarda Brezy), współcześnie najczęściej występującym, jest Dorota oraz – znacznie rzadsze – od niego pochodne, np. Dora, Dorotea, Doroteusz. Imię Dorota pojawia się już w staropolszczyźnie: notowane jest w źródłach z końca XIV wieku, wersja męska Dorot – od początku XV wieku. W tekstach z tamtego okresu znaleźć można wiele wariantów tych imion: Dorotka, Dorotyja, Dorothea, Dora, Dochna, Dorko, Dorek, Dorosz, Dorofiej, Doran, Doroszek. Ich pierwowzorem są greckie imiona Dorotheos oraz Dorothea, które pochodzą od rzeczowników doron ‘dar’ oraz theos ‘Bóg’; oznaczały więc ‘dar (od) Boga’. Do polszczyzny trafiły one za pośrednictwem łaciny, w której miały postać Dorotheus i Dorothea. Warto jeszcze dodać, że imiona te stały się podstawą całej grupy do dzisiaj używanych nazwisk, np. Dorot, Dora, Dorosz.

Podobne znaczenie co imię Dorota miało także imię Teodor. Zostało ono utworzone od tych samych dwóch greckich słów. O ile jednak Dorota to imię chrześcijańskie, wcześniej nienotowane, o tyle Teodor w postaci Teodoros i Teodorus występował już w starożytności. Ciekawe są losy tego imienia w Polsce. Notowane jest ono już w II połowie XIV wieku i szybko stało się dość popularne, a co za tym idzie, pojawiły się jego liczne warianty (np. Todor, Todur, Tadyr). Często dokonywano przy tym różnorakich modyfikacji fonetycznych, dzięki którym także od takich wariantów powstały np. imiona Czador, Czader, Chodor, Chodur, Chwiedor, Fieder, Fiedorek, Fieduszko itp. Przyznają Państwo, że choćby w Chwedku czy Fieńce trudno jest doszukać się pierwotnego Teodora. Jeszcze trudnej odkryć takie pokrewieństwo z bardzo licznymi nazwiskami typu Fedoruk, Fedorczuk, Chwedorowicz czy Chodorowski.

Już w źródłach z końca XIII wieku znaleźć można imię Tekla (wówczas zapisywane było w postaci Thecla). Jego grecka forma jest skróconą wersją imienia Theokleia, które zostało utworzone od słów theos ‘Bóg’ oraz kleios ‘sława’ – Tekla więc to ‘ta, która wysławia/wielbi Boga’. Ono również dało początek serii nazwisk, m.in. Tekla, Teklik, Teklak.

Wciąż nadawane są w Polsce także imiona Teofil oraz Teofila, pochodzące od greckich słów theos ‘Bóg’ oraz philos ‘przyjaciel’. Teofil to ‘przyjaciel Boga’, ‘ten, który kocha Boga’. Najstarsze poświadczenia pochodzą z II połowy XV wieku, ale już w wieku XIV na ziemiach polskich występowała forma łacińska Theophilus.

Na zakończenie dodam, że greckie słowo theos ‘Bóg/bóg’ stało się podstawą jeszcze wielu innych, znacznie mniej popularnych w Polsce imion, np. Teorodryk, Teodozjusz, Teodozja, Teofan, Teofana, Teotyma itp.

Idziemy nr 09 (749), 01 marca 2020 r.