Przed tygodniem, na zakończenie Roku Romantyzmu, przywołałem postać Juliusza Słowackiego i kilka cytatów z jego pism, dotyczących Bożego Narodzenia. Jako że nadal jesteśmy w okresie świątecznym, dziś chciałbym Państwu zaproponować lekturę tekstów na ten temat, napisanych przez polskich twórców żyjących w XIX w.
Zacznijmy znów od Juliusza Słowackiego, który w dramacie „Złota czaszka” zawarł taką oto kolędę: „Chrystus Pan się narodził / Świat się cały odmłodził… / Et mentes… / Nad sianem, nad żłobeczkiem / Aniołek z aniołeczkiem / Ridentes… / Przyleciały wróbelki / Do Panny Zbawicielki… / Cantantes… / Przyleciały łańcuchy / Łabędzi, srebrne puchy / Mutantes… / Puchu wzięła troszeczkę, / Zrobiła poduszeczkę / Dzieciątku… / Potem go położyła / I sianem go nakryła / W żłobiątku”. W tekście stanowiącym swoisty komentarz do przywołanego dramatu autor nawiązuje do tej kolędy słowami: „Tam, kiedy w cichą noc duchowie czarni / W śniegowej kręcą się burzy i wichrze, / Jasna kolęda w przyćmionej piekarni / Płakała – w rytmy ubrana najlichsze. / Z nią usypiali ludzie gospodarni, / A od serc naszych mieli serca cichsze, / A gdy się rwali z ubogiej pościeli, / To więc do szabli – albo do kądzieli”.
A oto świąteczny fragment „Pieśni o domu naszym” Wincentego Pola, opisujący wigilijne zwyczaje dawnych Polaków: „Jak obrządek każe dzienny / Snopy wnosi sam gumienny; / Bo trza chleba do wesela – / W pamięć żłobu Zbawiciela, / I po kątach snopy stawi / I coś z cicha błogosławi. […] / Krzyż wszystkiemu na początek; / Bo od Boga wszego wątek! / Więc od krzyża i od słowa / Ksiądz rozpoczął – za nim głowa / Głowa domu słowo bierze. / Przy opłatku się przeprasza / Z całym domem w ojców wierze; / Boć to bratnia uczta nasza; / A że z wieka będzie po wiek, / Ta gromada wielki człowiek, / Więc poczyna te biesiady / Pan z opłatkiem od gromady. […] / Przełamali się pospołu / I stanęli koło stołu – / I trzy krzesła polskim strojem / Koło stołu stoją próżne: / I z opłatkiem każdy swoim / Idzie do nich spłacać dłużne: / I pokłada na talerzu / Anielskiego chleba kruchy; / Bo w tych krzesłach siedzą duchy. / Co z ojczyzną są w przymierzu. / My ich widziem, oni siedzą / Razem z nami tu za stołem; / Bo o dniu tym w sercu wiedzą – / Więc go święcą z nami społem. / Nikt nie pyta o kim mowa, / Wszyscy wiedzą, co się święci, / i dla kogo serce chowa / winna pamięć w tej pamięci! / Łzą się uczta rozpoczyna – / niemo liczy się drużyna, / ze strat wszystkich, / z lat ubiegłych, z nieobecnych i poległych”.
Przypomnijmy teraz wiersz Adama Asnyka „Przyjście Mesjasza”: „Lud czekający na swego Mesjasza / Nie zwróci oczu na dziecinę małą / I do biednego nie zajrzy poddasza; / Mniema, że zbawcę, którego czekało / Tyle pokoleń, ujrzy ziemia nasza / Od razu ziemską okrytego chwałą, / Jak na wojsk czele niewiernych rozprasza – / Mniema, że wszystko będzie przed nim drżało. / Że nawet głowy ugną się książęce, / Zdając mu władzę nad światem… / Więc jeśli usłyszy, że się narodził w stajence / I że mędrcowie dary mu przynieśli, / Pyta ze śmiechem: «Jak to? ten syn cieśli / Ma rządy świata ująć w swoje ręce?»”.
I jeszcze jeden cytat, który często jest fałszywie przypisywany Cyprianowi Norwidowi, tymczasem jego autorem jest Wacław Rolicz-Lieder: „Jest w moim kraju zwyczaj, że w dzień wigilijny, / Przy wzejściu pierwszej gwiazdy wieczornej na niebie, / Ludzie gniazda wspólnego łamią chleb biblijny / Najtkliwsze przekazując uczucia w tym chlebie. / Ten biały kruchy opłatek, pszenna kruszyna chleba, / a symbol wielkich rzeczy, symbol pokoju i nieba. / Na ziemię w noc wtuloną, Bóg schodzi jak przed wiekami. / Braćmi się znowu poczyńmy, przebaczmy krzywdy, gdy trzeba. / Podzielmy się opłatkiem, chlebem pokoju i nieba”.
Co? Gdzie? Kiedy?
