29 marca
piątek
Wiktoryna, Helmuta, Eustachego
Dziś Jutro Pojutrze
     
°/° °/° °/°

"Całoboleść", "całostworzenny" i "całoswobodnie"

Ocena: 0
744

Wśród wyrazów zaklasyfikowanych do neologizmów w „Internetowym słowniku języka Cypriana Norwida” zwraca uwagę dość liczna grupa słów rozpoczynających się od cząstki „cało-”.

fot.pixabay.com/CC0

Są wśród nich zarówno rzeczowniki, np. całoboleść, całobyt, całoczłowieczość, całowzór czy całożywot, jak i przymiotniki, np. całokształtny, całoludzkościowy, całostworzenny czy całożałobny, a nawet pojedyncze przysłówki: całoprzytomnie oraz całoswobodnie. Mimo tego, że z oczywistych względów nie jesteśmy oswojeni z takimi słowami, nie znamy ich, to na pierwszy rzut oka wydają się one dość zrozumiałe. Kiedy jednak bliżej przyjrzymy się kontekstom, w których występują, to okaże się, że cząstka „cało-” wnosi do nowo utworzonych, neologicznych wyrazów złożonych różnorakie i nie zawsze oczywiste sensy.

W jednym z wczesnych listów Norwid pisze: Jeśli mię opuścicie, może mi Zbawiciel nie odmówi, że wejdę tu w służbę do zakonu takiego, jaki w Polsce jest, a przynajmniej umrę może w zbliżeniu z cało-boleścią naszą. Zapisywaną przez poetę z często przez niego stosowanym dywizem (łącznikiem) całoboleść można tu rozumieć jako ‘boleść (cierpienie) wszystkich, o których mowa’. Podobnie jest z rzeczownikiem całobyt z rozprawki „Słowo i litera”: oznacza on, jak się zdaje, ‘wszystkie byty’. Jednak „cało-” w Norwidowskich neologizmach wskazuje nie tylko na powszechność czegoś, na to, że obejmuje ono jakiś cały zbiór (w cytowanych wyżej przykładach: wszystkich, którzy cierpią, oraz wszystkie byty).

Kolejny leksem z przywołanej listy, całoczłowieczość, przynosi już inne treści związane z cząstką „cało-”. Odnosi się ona już nie do jakiegoś zbioru, ale do pełni czegoś. Całoczłowieczość w „Internetowym słowniku języka Cypriana Norwida” definiowana jest właśnie jako ‘pełnia człowieczeństwa’. Z kolei całożywot to ‘cały żywot’, a więc ‘całość życia’.

Spójrzmy teraz na przykładowe przymiotniki. Całokształtny to inaczej: ‘tworzący, stanowiący jakąś odrębną całość’, ale już całoludzkościowy należy rozumieć jako ‘odnoszący się do całej ludzkości’. Z kolei gdy we fragmencie jednego z listów czytamy globowa jakaś, cało-stworzenna rewolucja, która na człowieka (ile że człowiek małym światkiem jest) oddziaływa, to widzimy, że przymiotnik całostworzenny oznacza tu ‘odnoszący się do wszystkich stworzeń, do całego stworzenia’. A jaki sens można przypisać zaskakującemu słowucałożałobny? W didaskaliach do dramatu „Kleopatra i Cezar” Norwid zaznacza: Coraz znakomitsza część tłumu ustępuje – od jednej strony arkad blask podobny do łuny daje się na chwilę widzieć, a przy kolumnie kobieta w długiej całożałobnej szacie. Niełatwo o parafrazę znaczenia tego neologizmu, ale widać, że poeta opisuje w ten sposób strój całkowicie, w pełni żałobny, a więc niemający żadnego elementu, który nie wskazywałby na żałobę.

Jak widać, zarówno w neologizmach rzeczownikowych, jak i przymiotnikowych cząstka „cało-” wskazuje albo na powszechność (obejmowanie wszystkich elementów jakiegoś zbioru), albo na całościowość (a przez to także odrębność), albo też na pełnię (skończoność, może nawet doskonałość) czegoś.

Bardziej jednolite pod względem znaczeniowym są neologizmy przysłówkowe z cząstką „cało-”. W pismach Norwida znaleźć można jedynie dwa takie wyrazy: całoprzytomnie oraz całoswobodnie. W obu przypadkach „cało-” znaczy tyle co ‘w pełni, całkowicie’.

Stosunkowo duża liczba Norwidowskich neologizmów z cząstką „cało-” niewątpliwie wiąże się z tym, że bardzo istotne było dla tego poety pojęcie całości, a przymiotnikiem cały niejednokrotnie określał on nie tylko to, co skończone, zamknięte, lecz także to, co pełne i doskonałe.

Idziemy nr 04 (795), 24 stycznia 2021 r.

PODZIEL SIĘ:
OCEŃ:
- Reklama -

DUCHOWY NIEZBĘDNIK - 29 marca

Wielki Piątek
Dla nas Chrystus stał się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci krzyżowej.
Dlatego Bóg wywyższył Go nad wszystko i darował Mu imię ponad wszelkie imię.

+ Czytania liturgiczne (rok B, II): J 18, 1 – 19, 42
+ Komentarz do czytań (Bractwo Słowa Bożego)

ZAPOWIADAMY, ZAPRASZAMY

Co? Gdzie? Kiedy?
chcesz dodać swoje wydarzenie - napisz
Blisko nas
chcesz dodać swoją informację - napisz



Najczęściej czytane artykuły



Najwyżej oceniane artykuły

Blog - Ksiądz z Warszawskiego Blokowiska

Reklama

Miejsce na Twoją reklamę
W tym miejscu może wyświetlać się reklama Twoich usług i produktów. Zapraszamy do kontaktu.



Newsletter