Co zrobimy z konstytucją?

W teorii prezydent znalazł sojusznika: „Solidarność”. Z jej działaczami łączą go dwie ważne wrażliwości. Po pierwsze przekonanie, że polskie państwo powinno być silnie socjalne. Łącznie z wpisaniem rozmaitych gwarancji do konstytucji. Po drugie, Polska powinna być bardziej obywatelska – tu symbolem jest choćby stosunek do referendów inicjowanych przez obywateli.

Pytanie o sojuszników

„Solidarność” jako partner jest ważna także z powodów symbolicznych. Kiedy 20 lat temu uchwalano, a potem poddawano referendum obecną konstytucję, związek, tworzący wokół siebie AWS, był kręgosłupem opozycji. Wtedy padały też inne ważne zarzuty wobec „konstytucji Kwaśniewskiego”. Choćby ta, że nie odcina się mocniej od PRL-u, że kuleje, gdy chodzi o stosunek do wartości.

Z gdańskiej konferencji wynikł też inny wniosek. PiS było zaskoczone trzeciomajową inicjatywą prezydenta. Prywatnie jego politycy reagowali podrażnieniem. Obok zarzutów małostkowych („nie uzgodnił z nami” – dlaczego niby musi wszystko zawczasu uzgadniać?) padały też wątpliwości sensowne. A co, jeśli konstytucja symbolicznie padnie w referendum? Nie mamy przecież w społeczeństwie bezwzględnej większości. Zamiast „nowego początku” może być blamaż.

Potem doszły znane napięcia na linii prezydent-partia rządząca. Na tle stosunku do ustaw o sądownictwie czy pytania, kto ma głos przesądzający w kierowaniu armią. A jednak do Gdańska pojechał marszałek Senatu Stanisław Karczewski. Jest on delegowany zawsze wtedy, kiedy prezydenta trzeba potraktować grzecznie. Na dokładkę to właśnie Senat musiałby zatwierdzić pomysł prezydenckiego referendum.

PiS-owi niełatwo jest odwrócić się tyłem do prezydenckiej inicjatywy. Andrzej Duda przedstawił ją typowym dla tej partii językiem, nazywając obecną ustawę zasadniczą czymś stworzonym przez elity i dla elit. Trudno PiS-owi lekceważyć „Solidarność” jako partnera. W efekcie partia rządząca nie mówi „nie”. Choć mnoży wątpliwości: Karczewski odniósł się bez entuzjazmu do idei połączenia referendum konstytucyjnego z wyborami samorządowymi.

Czy nowa konstytucja jest potrzebna? Z pewnością, bo jeśli postrzegać obecny obóz rządzący jako obóz zmiany, to przydałaby się jako symbol nowego otwarcia. Można by już oficjalnie nadać Rzeczypospolitej nową liczbę, tak jak kiedyś zrobił to z francuską republiką Charles de Gaulle. Takie pomysły chodziły politykom prawicy po głowie przed rokiem 2005, kiedy zdawała się materializować koalicja PiS-PO. Mogła być ona w teorii koalicją konstytucyjną. Okazało się jednak, że obie partie miały w większości spraw różne zdania i nie stworzyły nawet koalicji rządowej. Przeciwnie, zaczęły się bić.

Co warto zmienić?

Równocześnie autor niniejszego tekstu ma wątpliwości, czy polskie problemy z niewydolnym państwem biorą się w pierwszym rzędzie z kształtu konstytucji. Niektóre spory z czasów konstytucyjnego referendum – o odcięcie się od komunizmu chociażby – są już dziś bardziej historyczne. Bywało, owszem, że specyficzny sposób interpretacji konstytucji stawał się gorsetem – wtedy, gdy Trybunał Konstytucyjny przyznawał sobie zbyt wielką władzę jej interpretowania. Gumowy zapis, że „Polska jest demokratycznym państwem prawnym”, posłużył do podziurawienia ustawy lustracyjnej czy ustawy otwierającej zawody prawnicze. Ale uczciwie mówiąc, ta „twórczość” Trybunału służyła także rzeczom dobrym. Ten sam zapis dał podstawę do orzeczenia przez sędziów stosunkowo szerokiej ochrony życia. A diabeł tkwił na ogół w szczegółach w konstytucji niezapisanych. W ustawach zwykłych, w praktyce sprawowania władzy.