Dlatego też położone blisko polskiej granicy polrejony zostały uznane za niebezpieczne. Nie mogły liczyć na wsparcie we władzach partii komunistycznej; funkcjonujący w nich Polacy nie mieli już takiego znaczenia jak nieżyjący już wówczas Feliks Dzierżyński czy Julian Marchlewski. A kierujący państwem radzieckim Józef Stalin bardzo niechętnie i podejrzliwie odnosił się do Polaków. Likwidacja Marchlewszczyzny nastąpiła w 1935 r. Nieco później zlikwidowano Rejon Dzierżyński.
ZSRR uważał Polskę podczas całego okresu międzywojennego za swojego potencjalnego istotnego przeciwnika. I dlatego też pod koniec 1934 r. zapadła decyzja o „oczyszczeniu” zachodnich regionów kraju z ludności polskiej (a także niemieckiej, również uważanej za „niepewny element”). 23 stycznia 1935 r. Biuro KC KP(b)U postanowiło wysiedlić znad granicy kilkaset rodzin, które „nie wykazały się przy umacnianiu granicy ani ustroju kołchozowego”. Potem następowały kolejne fale deportacji, na wschód Ukrainy.
A później sprawą przesiedleń zajęły się wyższe władze ZSRR. 28 kwietnia 1936 r. Rada Komisarzy Ludowych ZSRR (rząd) przyjęła rezolucję o przesiedleniu Polaków jako „politycznie niepewnych” z Ukrainy do Kazachstanu. Przesiedlono ponad 35 tys. osób, głównie na północ tej republiki. Po trwającej wiele dni podróży trafiali zazwyczaj na step, gdzie sami musieli budować sobie wioski. Przez lata Polacy w Kazachstanie traktowani byli niemal jak więźniowie. Efekty tych deportacji widzimy do dziś – w Kazachstanie wciąż żyje ponad 30 tys. Polaków.
Fikcyjna POW
Prof. Iwanow cytował słowa Haliny Trybl, matki Jurija Jehanurowa, premiera Ukrainy w latach 2005-2006: „Być Polakiem w Związku Sowieckim w latach 1937-1938 jest prawie to samo co być Żydem w III Rzeszy. W kraju zapanowała atmosfera powszechnego strachu, GPU – NKWD na polecenie władz urządziło prawdziwe polowanie na Polaków. Uważano ich za swoistą «piątą kolumnę», zdolną w razie konfliktu wojennego z Polską zdradzić „ojczyznę światowego proletariatu”. Pani Trybl mieszkała w dawnym Marchlewsku, któremu po wojnie przywrócono nazwę Dołbysz.
Po rezygnacji przez władze radzieckie z budowy przyczółków „bolszewickiej Polski” Polacy w ZSRR stali się celem ich ataku. Po części stało się tak z powodu ich wyraźnej niechęci do partii bolszewickiej, po części z powodu przywiązania do Kościoła katolickiego, a zapewne też z powodu obaw ze strony bolszewików, że Polacy w razie wojny z Polską staną po stronie Rzeczpospolitej. Niektórzy historycy przypisują je też osobistej niechęci Stalina do Polski i Polaków i chęciom odwetu za przegraną w wojnie z 1920 r.
Wreszcie 1 sierpnia 1937 r. Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR wydał rozkaz, zgodnie z którym rozpoczęto na terytorium całego kraju operację mającą ujawnić i zlikwidować siatkę szpiegowską oraz „kadry dywersyjno-szpiegowskie” wspomnianej już POW. Wraz z rozkazem rozsyłano pismo informujące, że na terytorium ZSRR funkcjonuje „faszystowsko-powstańcza, szpiegowska, terrorystyczna i dywersyjna” organizacja. NKWD wymyśliło całą strukturę rzekomej polskiej organizacji, poczynając od „Wszechzwiązkowego Ośrodka”, poprzez ośrodki republikańskie, obwodowe i rejonowe, aż po lokalne „bojówki”, czyli rzekome „oddziały dywersyjno-powstańcze”.
Uderzono w Polaków w żaden sposób nie zaangażowanych w działalność antyradziecką, nierzadko zwykłych kołchoźników czy robotników. Odbywało się to w sposób dramatycznie prosty. Niczego nie spodziewających się ludzi aresztowano i oskarżano o działalność w nieistniejącej Polskiej Organizacji Wojskowej. Przesłuchania, nierzadko połączone z torturami, trwały kilka dni. Bity i maltretowany oskarżony – aby zakończyć tortury – często przyznawał się do winy, co stanowiło wystarczający dowód w sprawie. Potem zastępująca sąd tzw. trójka NKWD skazywała go na karę śmierci, którą wykonywano niemal natychmiast. Od aresztowania do rozstrzelania mogły minąć dwa–trzy tygodnie. Bardzo rzadko zamiast rozstrzelać, wysyłano podsądnego do łagru.
W efekcie odsetek ludności polskiej w ZSRR zmniejszył się w sposób znaczący, bo nie tylko realnie zmalała liczba Polaków, ale i spora część ludności polskiej z obawy przed represjami deklarowała narodowość ukraińską, białoruską, ewentualnie (choć rzadziej) rosyjską. A w Związku Radzieckim wpisywano narodowość do paszportów wewnętrznych, czyli odpowiedników dowodów osobistych, do słynnej „rubryki 5”.
Zlikwidować wszystko, co polskie
Równolegle całkowicie zlikwidowano pozostałe polskie instytucje, centralne i republikańskie, w tym niemal wszystkie gazety. W wymiarze międzynarodowym oznaczało to również likwidację Komunistycznej Partii Polski; jej przywódcy, znajdujący się w tym czasie na terytorium ZSRR, zostali wymordowani. Podczas tzw. wielkiej czystki, do 11 września 1937 r., wszyscy członkowie władz KPP znajdujący się w Związku Radzieckim zostali aresztowani: 46 członków KC KPP i 24 zastępców członków KC zostało straconych. Już 16 sierpnia 1938 r. Komintern (Międzynarodówka Komunistyczna) formalnie rozwiązał KPP pod zarzutem, że została ona zinfiltrowana przez polskie władze. Szacuje się, że spośród ok. 3800 członków partii przebywających w ZSRR przeżyło ok. 100.
Według Mikołaja Iwanowa „Polacy byli pierwszą wielką grupą narodowościową ukaraną przez reżym stalinowski właśnie za swoją przynależność narodową”. Potem do grupy „ukaranych narodów” dołączyli Koreańczycy, Finowie ingermanlandzcy, Tatarzy krymscy, Niemcy nadwołżańscy, Czeczeni, Ingusze i Kałmucy, i inni.
Co? Gdzie? Kiedy?
