Święty myśliwy

Z biografii świętego spopularyzowanej w „Złotej legendzie” bł. Jakuba de Voragine można się dowiedzieć, że Placidus – bo takie imię miał nosić przed nawróceniem – jeszcze jako generał cesarza Trajana polował ze swoimi towarzyszami pomiędzy Tibur a Praeneste. Gdy pojawiło się stado jeleni, jego towarzysze pomknęli za zwierzętami, Placidus zaś dostrzegł pojedynczego jelenia, odłączonego od reszty. Kiedy żołnierz rzymski zbliżył się do jelenia, bardzo się zdziwił, gdyż między jego rogami ujrzał krzyż z figurą Chrystusa. Jezus w tym doświadczeniu przemówił do Placidusa i wyprowadził go z ciemności niewiary. Zachwycony żołnierz klęczał przez kilka godzin, pogrążony w gorącej modlitwie.

Właśnie ten moment ukazuje obraz anonimowego artysty znajdujący się w Muzeum Narodowym w Warszawie, zatytułowany „Wizja św. Eustachego”. Pochodzące z XVII w. malowidło ukazuje jelenia na płasko ściętej i porośniętej trawą skale, zwróconego ku postaci Placidusa, który przyklęka na prawym kolanie i zwraca się w jego stronę. Wyciągnięte przed siebie ręce wyrażają otwarcie na przyjęcie łaski. Eustachy ubrany jest w błękitny strój z przywieszonym rogiem i z antropomorficznym nakolannikiem. U jego stóp widnieje porzucone nakrycie głowy, łuk, strzała i nieco dalej kołczan ze strzałami. Dookoła usytuowane są cztery psy i koń, jakby przypominając, że wydarzenie rozgrywa się podczas polowania. Scena umiejscowiona jest w leśnym krajobrazie, z płynącą w głębi rzeką, a na horyzoncie dostrzec można zarys miasta.

Podobną scenę, choć uproszczoną w środkach wyrazu, spotykamy w ołtarzu w kaplicy Krzyża Świętego przy katedrze na Wawelu. Jest to fragment tryptyku, pochodzi z 1467 r. Jego anonimowy gotycki autor, działający w Małopolsce w XV w., zyskał sobie przydomek „Mistrz tryptyku Trójcy Świętej” (od wawelskiego tryptyku z Trójcą Świętą) lub „Mistrz Chórów” (od autorstwa scen znajdujących się na awersach owego tryptyku). Przedstawienie „Św. Eustachy na łowach” stanowi rewers lewej tablicy Tryptyku Trójcy Świętej.

Po tym wydarzeniu Placidus nawrócił się i ochrzcił razem ze swoją rodziną. Wtedy też przyjął imię Eustachy. Legenda podaje, że spotkała go seria nieszczęść sprawdzających jego wiarę: stracił majątek, jego służący poumierali na zarazę, podczas podróży morskiej została porwana jego żona, a gdy przechodził przez rzekę z dwoma synami, dzieci zostały porwane przez wilka i lwa. Eustachy, podobnie jak biblijny Hiob, lamentował, ale nie stracił wiary. Wkrótce potem odzyskał swoją rodzinę i wcześniejszą pozycję. Ponieważ odmówił złożenia pogańskiej ofiary, został razem z żoną i synami skazany przez cesarza Hadriana na śmierć. Najpierw rzucono go lwom na pożarcie, ale ponieważ nie wyrządziły mu szkody, został upieczony w rozżarzonym wole odlanym z brązu.

W Martyrologium Rzymskim Eustachy widnieje pod dniem 20 września jako męczennik rzymski, w Kościele prawosławnym zaś jego wspomnienie jest obchodzone 2 listopada. Wzywano go do obrony przed ogniem i jako orędownika w rozwiązywaniu trudnych sytuacji. Jest patronem strażaków, myśliwych, leśników, traperów, przypadków trudnych, osób torturowanych, a także Madrytu. Zaliczono go też do grona Czternastu Świętych Wspomożycieli.