Nudno o Przemyku

Jednak na niedawno zakończonym festiwalu w Wenecji film przeszedł właściwie niedostrzeżony. Nie dostał żadnej regulaminowej nagrody jury ani innej. Wszystko skończyło się na jakimś honorowym wyróżnieniu dziennikarskim. Obecni na festiwalu nasi dziennikarze w gruncie rzeczy zlekceważyli porażkę obrazu Matuszyńskiego. Tylko nieliczni przywoływali opinię festiwalowych gości, że utwór ten jest zdecydowanie za długi (trwa ponad dwie i pół godziny) i zawiera mnóstwo niezrozumiałych dla zachodnich kulturalnych elit szczegółów. Owe elity intensywnie lansują obecnie ideologię komunistyczną, więc nic dziwnego, że polski film o komunistycznych prześladowaniach niewiele je obszedł. Przypuszczam, że w rywalizacji o Oscary (film został zgłoszony przez Polskę) z tych samych powodów obraz Matuszyńskiego nie ma szans. Zobaczymy.

Zarzut o nadmierną długość filmu wydaje się słuszny. Liczne dłużyzny wynikają tu zapewne ze zbytniego zaufania reżysera do literackiego stylu książki Łazarewicza, mającej charakter reportażu śledczego. Dramaturgia filmowa ma swoją specyfikę, różni się jednak od literackiej. Twórcy mogli więc sobie darować mnóstwo scen nic nie wnoszących do sensacyjnej akcji, a tylko obniżających uwagę widzów.

W filmie znajdujemy się w maju 1983 r., kiedy maturzysta Grzegorz Przemyk wraz z kolegą Jurkiem Popielem zostają zatrzymani na placu Zamkowym przez milicyjny patrol. Po przewiezieniu na komisariat na ul. Jezuickiej Przemyka śmiertelnie pobili miejscowi milicjanci.

Autorzy filmu starali się opowiedzieć o późniejszych wydarzeniach – manifestacyjnym pogrzebie chłopca, nadzorowanym przez gen. Kiszczaka makabrycznym śledztwie i równie makabrycznym procesie, w którym skazano niewinnych sanitariuszy.

Głównym bohaterem filmu staje się kolega Przemyka, jedyny świadek wydarzeń na komisariacie. Oglądamy bezwzględną inwigilację Jurka i jego rodziców przez bezpiekę, która chce zmusić chłopca do posłuszeństwa. Widzimy postacie autentyczne: poetkę Barbarę Sadowską, matkę Grzegorza, gen. Kiszczaka i jego doradców, członków Biura Politycznego, prokuratora generalnego, milicjantów, a nawet samego gen. Jaruzelskiego.

Ciekawe, że brak tu Jerzego Urbana, rzecznika rządu, w rzeczywistości relacjonującego propagandowo ówczesne dramatyczne wydarzenia. Z powodu nadmiaru ukazanych postaci film Matuszyńskiego wydaje się niezbyt przejrzysty. Co ciekawe, autorzy utworu odeszli od długo panującego mitu, że zbrodnia na Przemyku była wcześniej zaplanowana jako zemsta na jego matce, Barbarze Sadowskiej. Z filmu wynika, że mieliśmy do czynienia z samowolką kilku sadystycznych milicjantów. Zastanówmy się więc, jaki pożytek poznawczy z obrazu Matuszyńskiego będą mieli widzowie.

Żeby nie było śladów; Polska – Czechy – Francja; 2021; reżyseria: Jan P. Matuszyński; aktorzy: Tomasz Ziętek, Mateusz Górski, Sandra Korzeniak, Jacek Braciak, Agnieszka Grochowska, Robert Więckiewicz, Tomasz Kot, Aleksandra Konieczna, Andrzej Chyra, Mikołaj Grabowski i inni; dystrybucja: Kino Świat