Santi współpracował również z następcą Juliusza II, Leonem X, który został papieżem w 1513 r. Kiedy rok później zmarł Bramante, główny architekt Bazyliki św. Piotra, jego następcą został Rafael Santi. Do pomocy papież przydzielił mu dwóch znających się dobrze na architekturze artystów: Giulliana da Sangallo i franciszkanina Gioconda da Tridentino. Rafael był architektem także innego rzymskiego kościoła – św. Eligiusza, oraz kaplicy Chigich przy kościele Santa Maria del Popolo. W 1515 r. Leon X zlecił mu kolejne zadanie: Rafael zostaje konserwatorem zabytków starożytnego Rzymu.
Rafael Santi, jak na humanistę przystało, malował, rysował był architektem i filozofem, interesowała go filozofia i muzyka. W swojej twórczości łączył antyk z chrześcijaństwem, a wiarę z wiedzą i talentem. A był człowiekiem religijnym. Jeszcze w Urbino należał do Bractwa Ciała Chrystusowego, w Rzymie zaś został członkiem Oratorium Bożej Miłości. Ostatnim jego dziełem był obraz „Przemienienie Pańskie”. Zamówił go kard. Gulio de Medici do katedry w Narbonne. Obraz ten w 1797 r. został zrabowany przez Napoleona. Powrócił do Włoch dopiero po upadku Małego Cesarza. Obecnie znajduje się w Muzeum Watykańskim.
Z ostatniej misji zleconej przez papieża – wykonania rysunków przedstawiających starożytny Rzym – Rafael nie mógł już się wywiązać. Zmarł w Wielki Piątek, 6 kwietnia 1520 r. Miał zaledwie 37 lat, a przyczyną śmierci był atak gorączki podczas febry. Pochowany został w rzymskim Panteonie. Na jego grobie umieszczone zostały słowa: „Tu spoczywa Rafael. Bałem się tego, co niezgłębione, pokonałem zwyczajne, wielkim równy, tylko śmiertelne zmarło ze mną”.
W zbiorach muzealnych w Polsce nie ma ani jednego obrazu Rafaela. Co prawda król August III kupił jeden z jego obrazów – „Madonnę Sykstyńską”, ale nie był to ów słynny, znany na całym świecie obraz kojarzony z Kaplicą Sykstyńską. Ten przedstawiał świętych Barbarę i Sykstusa adorujących Madonnę z Dzieciątkiem. W krakowskim Muzeum Czartoryskich znajdował się „Portret młodzieńca” pędzla Rafaela, ale podczas II wojny światowej został wywieziony przez niemieckiego okupanta i od tej pory ślad po nim zaginął.
WSPÓŁCZEŚNI O ARTYŚCIE
Znane są co najmniej dwie wypowiedzi Jana Pawła II o Rafaelu Santim. Pielgrzymując po ziemi włoskiej, w Mediolanie 21 maja 1983 r. papież Polak uczestniczył w koncercie w słynnej La Scali. W dłuższym przemówieniu do świata kultury przypomniał kompozytora Giuseppe Verdiego, poetę Alessandra Manzoniego i właśnie Rafaela. Jego fresk „Dysputa” papież nazwał wtedy „apoteozą Najświętszego Sakramentu”.
W słynnym Liście do artystów z 4 września 1999 r. Jan Paweł II wspomniał: „Przemawia subtelny i głęboki geniusz Rafaela, wskazując na ukrytą w wielu jego dziełach malarskich, zwłaszcza w »Dyspucie« w Stanza della Segnatura, tajemnicę objawienia, tajemnicę objawienia Boga w Trójcy, który w Eucharystii staje się towarzyszem drogi człowieka i rozjaśnia swoim światłem pytania i oczekiwania ludzkiego rozumu”.
Włosi starannie przygotowywali się do jubileuszu pięćsetlecia śmierci artysty. Zaplanowano wielką wystawę w Muzeum na Kwirynale, ale z powodu epidemii ostatecznie została ona otwarta jedynie w formie wirtualnej. – Sztuka Rafaela jest w rzeczywistości bliższa współczesnemu światu, niż można by sądzić; to pięćsetlecie przypada w samym środku kryzysu, który wstrząsnął całym światem. Rafael jest artystą pokoju i dialogu: są to bardzo istotne wartości w historycznym momencie, w którym solidarność jest niezbędną potrzebą – mówiła kurator wystawy Marzia Faietti.
Co? Gdzie? Kiedy?
