Kompendium o prymasach

Jej autor, wybitny polski historyk, a zarazem kapłan archidiecezji gnieźnieńskiej, od wielu lat zajmuje się historią Kościoła, którą wykładał w seminariach duchownych oraz w szkołach wyższych w Bydgoszczy. W 2002 r. wydał znakomity „Słownik biograficzny arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polski”, jest też autorem wielu innych prac, m.in. o św. Wojciechu.

Mottem obecnie wydanej książki są słowa polskiego historyka i folklorysty Zygmunta Glogera: „Bez prymasostwa nie można rozumieć dawnej Polski. Prymasostwo i hetmaństwo w gmachu Rzeczypospolitej stały się głównymi wiązadłami między tronem i wolnością. Cały naród znał prymasa i cześć mu oddawał”.

Celem opracowania jest przedstawienie całokształtu problematyki związanej z prymasostwem. Część pierwsza obejmuje sześć wieków historii, opisuje tradycje powstania prymasostwa, jego dzieje zarówno podczas rozkwitu państwa polskiego i Kościoła, jak i w latach najtrudniejszych: podczas zaborów i okupacji.

Druga część książki, „Prymasi. Życie i dzieło”, to obszerne przedstawienie sylwetek 59 prymasów Polski, począwszy od abp. Mikołaja Trąby aż do abp. Wojciecha Polaka. To solidne, nieraz wielostronicowe biogramy. Zawartych w nich informacji na próżno szukać w innych tego typu wydawnictwach.

Wśród wielu bezcennych materiałów opublikowanych w książce na szczególną uwagę zasługuje bardzo obszerne opracowanie na temat uprawnień specjalnych, które otrzymał od papieża Piusa XII kard. Stefan Wyszyński i z których korzystał – do czasu przybycia do Polski nuncjusza apostolskiego – także jego następca kard. Józef Glemp. Napisał je ks. dr Piotr Lewandowski. Nikt dotychczas tak dogłębnie nie pisał na ten temat.

Z kolei materiał źródłowy zebrany w części trzeciej służy pogłębieniu treści zawartych w partiach opisowych. To wybór 63, nieraz zupełnie szerzej nieznanych, dokumentów, jak choćby opinia Jana Długosza o powstaniu prymasostwa, bulla papieża Sykstusa V potwierdzająca prawo koronowania króla polskiego przez arcybiskupa gnieźnieńskiego, oświadczenie Świętej Kongregacji Soboru o nałożeniu ekskomuniki na wszystkich odpowiedzialnych za aresztowanie prymasa Stefana Wyszyńskiego. Jest też dokument Benedykta XVI o przywróceniu arcybiskupom gnieźnieńskim honorowego tytułu prymasa Polski.

Wydana przez Narodowe Centrum Kultury książka, godna jest polecenia nie tylko historykom i katechetom, ale każdemu, kto interesuje się historią Kościoła, zarówno tą najstarszą, jak i najnowszą.

Kazimierz Śmigiel, „Prymasostwo polskie. Instytucja, prymasi, dokumenty”, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2018, 916 s.