Grodno w ogniu

Z prawdziwym zdumieniem obejrzałem kolejny premierowy film polski. W przeciwieństwie do większości realizowanych dziś rodzimych utworów, poświęconych z reguły marginalnym zjawiskom z życia społecznego (o czym często piszę na tych łamach), „Orlęta. Grodno ‘39” w reżyserii Krzysztofa Łukaszewicza poruszają ważny temat historyczny i patriotyczny. Jest to pierwszy film w powojennej kinematografii polskiej poświęconych inwazji Armii Czerwonej na Rzeczpospolitą 17 września 1939 r. Agresja ta była możliwa dzięki paktowi Ribbentrop–Mołotow, czyli sojuszowi Stalina z Hitlerem. W PRL temat ten był z oczywistych powodów zakazany, trudno jednak zrozumieć, dlaczego w III RP nie powstawały takie filmy fabularne. Realizowano oczywiście rozmaite dokumenty telewizyjne o tych sprawach, głównie o Katyniu oraz eksterminacji i wywózkach ludności polskiej z Kresów. Niewiele natomiast zajmowano się walkami z Armią Czerwoną zdradzonego przez tzw. sojuszników i opuszczonego przez naczelnego wodza i wielu dowódców Wojska Polskiego.

Reżyser Krzysztof Łukaszewicz w pewnym sensie starał się zapełnić wspomniane wyżej luki tematyczne. Zrobił to jednak w sposób pokrętny i wielce dyskusyjny. Można pochwalić sceny zbiorowe walk w obronie Grodna po agresji 17 września. W ich realizacji pomogli pasjonaci – rekonstruktorzy, którzy dostarczyli mundury i broń z 1939 r. (jest nawet autentyczny czołg). Akcję filmu można podzielić na trzy części. W pierwszej części twórcy opowiadają o przeżyciach bohaterów od początku lipca 1939 r. do agresji Niemiec 1 września, w drugiej oglądamy wydarzenia do 17 września, a w ostatniej, najbardziej dramatycznej, heroiczną obronę Grodna, prowadzoną wbrew rozkazom dowództwa WP. Akcję filmu śledzimy z perspektywy żydowskiego chłopca z miejscowego gimnazjum, zafascynowanego polską tradycją militarną i „Krzyżakami” Sienkiewicza. Leoś za wszelką cenę chce dostać się do drużyny harcerskiej i wyjechać na wakacyjny obóz, napotyka jednak opór wielu kolegów i nauczycieli, nieufających chłopcu, którego starszy brat jest zaangażowanym komunistą, skazanym na więzienie, jak wielu Żydów na ówczesnych Kresach. Owdowiała matka chłopca stara się kultywować żydowskie tradycje i pomagać synom. Autorzy utworu ukazali katolicką kresową społeczność polską w wielonarodowym Grodnie od jak najgorszej strony. W produkcji Łukaszewicza większość Polaków, wyznających poglądy narodowe, wygląda na osoby prymitywne, nienawidzi i szykanuje Żydów. I nie chodzi tu tylko o bojówki nacjonalistyczne, lecz o obraz całej społeczności, która jest na ekranie ksenofobiczna i antysemicka. Pokazane wyjątki tylko potwierdzają regułę. Heroiczne i wzruszające końcowe sceny z udziałem walczącej młodzieży i żołnierzy nie mogą zatrzeć ogólnego obrazu. Dlaczego twórcy filmu nie spojrzeli na obronę wielonarodowego Grodna z perspektywy polskiego młodego chłopca, oczywiście z poszanowaniem miejscowych mniejszości? Ale byłby to wtedy inny film.

„Orlęta. Grodno ‘39”. Polska 2022. Scenariusz i reżyseria – Krzysztof Łukaszewicz. Wykonawcy – Feliks Matecki, Jowita Budnik, Filip Gurłacz, Bartłomiej Topa, Wit Czernecki, Antoni Pawlicki, Leszek Lichota i inni. Dystrybucja – TVP Dystrybucja Kinowa