Cud z Faras

Jedyna w Europie ekspozycja malarstwa ze stolicy Nobadii to „Freski z Faras” w warszawskim Muzeum Narodowym. Dzięki cyfrowej rekonstrukcji wnętrza katedry w technologii stereoskopowej 3D zwiedzający ma wrażenie, że czas się cofnął i znalazł się w kościele sprzed wieków. Malowidła rozmieszczone są podobnie jak w faraskiej świątyni, a koptyjskie śpiewy liturgiczne przybliżają do tego, co wiąże się z sacrum. Dzięki nowoczesnej animacji i grafice komputerowej możemy zobaczyć prezbiterium, nawy boczne, kaplice.

Od czasów faraona

Faras, w średniowieczu znane jako Pachoras, przez wieki było ważnym ośrodkiem administracyjnym w Egipcie, rozbudowanym przez faraonów Tutenchamona i Ramzesa Wielkiego. Było stolicą królestwa Meroe, a po jego upadku (350 r.) królestwa Nobadii, które w połowie VI w. przyjęło chrześcijaństwo z rąk misjonarzy z Konstantynopola, przysłanych przez cesarzową Teodorę. W VII wieku ustanowione zostało tu biskupstwo i wzniesiono pierwszą katedrę, prawdopodobnie w tym samym miejscu, w którym sto lat później stanął nowy, większy kościół, odkryty w XX w. przez polskich archeologów. Faras w X w. stało się metropolią Kościoła koptyjskiego podległą bezpośrednio patriarsze w Aleksandrii. Był to czas największego rozkwitu miasta, które stało się ważnym ośrodkiem religijnym i kulturalnym. Biskupstwo istniało tu do XIV w., kiedy to tereny te zostały zislamizowane. W XVIII w. Arabowie wznieśli na ruinach starożytnego Pachoras cytadelę, która wykorzystywana była jeszcze podczas powstania Mahdiego w Sudanie.

Od początku XX w. Faras budziło zainteresowania archeologów. Brytyjski archeolog Francis Llewellyn Griffith z Uniwersytetu w Oxfordzie odkrył, że do budowy katedry i innych budowli miasta wykorzystano pozostałości świątyni faraona Totmesa III, która znajdowała się w pobliskim Buhen. Amerykańska ekspedycja z Uniwersytetu w Pensylwanii badała pozostałości po kościołach w zachodniej części miasta.

Kiedy w połowie XX w. Sudan podjął decyzje o budowie Tamy Assuańskiej – co oznaczało zalanie tego obszaru przez wody Nilu – międzynarodowa ekipa pod patronatem UNESCO otrzymała zadanie ratowania zabytków kultury nubijskiej. W latach 1961-64 w Faras prowadziła badania ekspedycja Polskiej Stacji Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego kierowana przez prof. Kazimierza Michałowskiego (1901-81), światowej sławy archeologa i egiptologa. Wyniki jej prac były niezwykle owocne i przyczyniły się do lepszego poznania dziejów chrześcijaństwa na tym terenie, a także do wzbogacenia zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie o unikatowe i bezcenne zabytki.

Lista na ścianie

Ekipa prof. Michałowskiego odkryła ruiny katedry z VIII w. z zachowanymi na jej ścianach 120 freskami o tematyce religijnej. Malowidła te, wykonane na tynku techniką tempery, zostały zdjęte przez konserwatorów i 67 z nich (pochodzących głównie z VIII w.) trafiło do Polski. Pozostałe umieszczono w Muzeum Narodowym Sudanu w Chartumie. Malowidła w stylu bizantyjsko-koptyjskim przedstawiają nie tylko Chrystusa, Maryję, świętych i aniołów, ale także portrety władców (Jerzego I, Jerzego II, Zachariasza, królowej Marty) i 14 biskupów nubijskich. Do najcenniejszych należą malowidła przedstawiające św. Annę w geście nakazującym milczenie, świętych Michała Archanioła i Jana Chryzostoma (IX w.) oraz biskupa Mariana (1002 r.). Profesor Michałowski odnalazł też listę wszystkich biskupów Pachoras aż do 1169 r. – zapisaną na ścianach świątyni. Było to odkrycie sensacyjne!