Stworzeni do pracy

Czy chrześcijanie powinni unikać moralnie trudnych miejsc pracy, czy też lepiej jest tam pozostać, aby je zmieniać?

Św. Tomasz More jasno stwierdził, że nie możemy uniknąć ryzyka związanego z porządkowaniem świata w kierunku Boga. „Jeśli nie jest możliwe natychmiastowe wykorzenienie złych zasad, ani zniesienie niemoralnych obyczajów, nie należy porzucać sprawy publicznej. Tak jak nie można opuścić statku w środku burzy, ponieważ nie można kontrolować wiatrów. (…) Trzeba wskazywać w sposób okrężny i tak to przedstawić, że jeśli nie uda się osiągnąć całego dobra, to wyniknie z tego jak najmniejsza szkoda. Aby wszystko poszło dobrze, wszyscy musieliby być dobrzy, a tego nie spodziewam się jeszcze przez wiele lat”.

Josemaría Escrivá, współczesny święty, głosił, że każda uczciwa praca może być ofiarowana Bogu, a zatem chrześcijanin ma pełną swobodę wykonywania zawodu, do którego czuje się powołany: w świecie finansów, handlu międzynarodowego, badań medycznych, domu, pielęgniarstwa itd. Przy czym niektóre zawody wymagają poważnej znajomości doktryny Kościoła, np. lekarze potrzebują wiedzy z zakresu bioetyki, a prawodawcy – etyki politycznej.

Istnieją jednak prace, które nie przyczyniają się do dobra wspólnego.

Czy ktoś jest chrześcijaninem, czy nie, nie może poświęcać swoich sił na zadania nielegalne lub niemoralne. Wiele dziedzin nie przyczynia się do wspólnego dobra – np. świat przestępczy, rynek narkotyków, nielegalnego handlu itp. – i w końcu szkodzi zarówno innym, jak i tym, którzy je promują. Prawie wszystkie te działania są nie tylko nielegalne, ale też niemoralne, ponieważ prowadzą do wykorzystywania kobiet i dzieci, kradzieży, oszustw i kłamstw. Tego typu działalność nie zasługuje na miano pracy. Jeśli niemoralne działanie zostało zalegalizowane, jak w przypadku tolerowania prostytucji lub niektórych miękkich narkotyków, nie wolno się w nie angażować.

Praca doskonali ludzką naturę. Ci, którzy szukają dobra dla siebie i swoich rodzin, nie powinni angażować się w działania sprzeczne z naturą, gdyż byłoby to sprzeczne z dobrem ich samych i ich bliskich.

W jaki sposób została przyjęta za granicą encyklika Jana Pawła II „Laborem exercens”, której 40. rocznicę będziemy niedługo obchodzić?

W wielu tradycyjnie katolickich krajach encyklika „Laborem exercens” została przyjęta z wielkim entuzjazmem ze względu na bardzo pozytywną wartość, jaką nadaje pracy. Nauczanie św. Jana Pawła II dotyczy nie tylko obiektywnej wartości pracy (rzecz wykonana), ale i jej wartości subiektywnej (osobista przemiana pracownika). Przykłada dużą wagę do sposobu jej wykonywania i kieruje uwagę na osobę, a nie tak bardzo na to, co pracownik wytwarza.

Czy ta encyklika jest dzisiaj aktualna?

Jednym z głównych punktów encykliki była lista praw pracowniczych. Prawa podstawowe są wyrazem uznania dóbr, które człowiek posiada z natury. Jan Paweł II potwierdził, że praca jest w służbie człowieka, a nie człowiek w służbie pracy. Jest to bardzo aktualne i ważne nauczanie również dziś.

Czy w tej encyklice widać specyficzne polskie doświadczenia Jana Pawła II?

Łatwo się domyślić, że św. Jan Paweł II wiele się nauczył, pracując w kamieniołomie w zakładach chemicznych Solvay. W jego pismach można ponadto zauważyć, że człowiek potrzebuje wielkiego ideału, dla którego mógłby pracować, ideału, którego nikt nie może zbudować sam, ale który otrzymuje od innych. Duża część świata, w którym żyjemy, i dóbr, które posiadamy, jest dziedzictwem ludzkości (nie wynaleźliśmy elektryczności, ale używamy jej każdego dnia); ale również życie, zdrowie, rodzina są dobrami otrzymanymi od Boga. Osoba kształtuje się sama, ale z wykorzystaniem darów Bożych – to wydaje się być ważnym sprzeciwem wobec totalitarnego reżimu, w którym żył Karol Wojtyła.

Co wniosła do teologii pracy publikacja kard. Stefana Wyszyńskiego „Duch pracy ludzkiej”?

Święci docierają ze swoimi intuicjami tam, gdzie teologowie trafiają po długiej pracy i studiach. Dzieło przyszłego błogosławionego kard. Wyszyńskiego jest przykładem jasności chrześcijańskiej nauki o pracy. W bardzo mocnych słowach kardynał zauważa, że istnieje „Boży szacunek dla ludzkiej pracy”, i proponuje ustanowienie święta Chrystusa robotnika. Ponadto wskazuje na dwa podstawowe kryteria, aby praca była prawdziwie ludzka. Pierwsze to możliwość posiadania własności, ponieważ jeśli osobie odmawia się radykalnie prawa do posiadania, zostaje ona pozbawiona swojej godności. Drugie – możliwość wykonywania zadań pożytecznych, bo praca musi być zrozumiana przez człowieka, który nie jest automatem, ale istotą rozumną, inteligentną i wolną.

Jaką perspektywę wnosi nauczanie papieża Franciszka do katolickiej nauki społecznej?

Ojciec Święty, zwłaszcza w „Laudato si’”, skłania nas do zastanowienia się nad kondycją świata, jakby był on rodziną. W rodzinie dorośli mogą zauważyć, że ich dzieci potrzebują więcej uwagi, i wtedy decydują, że jedno z nich, albo ojciec, albo matka, powinno pracować mniej. Dzięki pracy na pół etatu jednego z nich rodzina nie wzbogaci się finansowo, ale stanie się rodziną, w której dzieci będą miały lepszą opiekę, a więc będzie bardziej ludzka. Podobnie w społeczeństwie, w którym żyjemy, jest wielu ludzi, którzy potrzebują innych. Papież zachęca nas do zastanowienia się, czy nie byłoby dobrze, gdyby niektórzy przestali zarabiać pieniądze, aby poświęcić swój czas tym, którzy najbardziej go potrzebują. Nie wzbogacilibyśmy się dzięki temu gospodarczo, ale żylibyśmy w lepszym, bardziej ludzkim społeczeństwie.