Strażnicy miejsc najświętszych

– W tym jubileuszu trzeba podkreślić stałą obecność franciszkanów, którzy trwają tu niezależnie od historycznych i politycznych zmian, jakim podlega ten region – zaznacza o. Paschalis Kwoczała, komisarz Komisariatu Ziemi Świętej w Polsce. Franciszkańska Kustodia Ziemi Świętej opiekuje się obecnie 50 sanktuariami.

Ojciec Piotr Blajer, wykładowca na Franciszkańskim Studium Biblijnym w Jerozolimie, przypomina, że Ziemia Święta w ciągu dwóch tysięcy lat przechodziła z rąk do rąk: byli tu Rzymianie, Persowie, muzułmanie, krzyżowcy, znów muzułmanie, Turcy, potem mandat brytyjski. Po II wojnie światowej część terytorium Ziemi Świętej została podzielona między państwo Izrael i Autonomię Palestyńską.

– Ślady tego można znaleźć niemalże w każdym sanktuarium w Ziemi Świętej. Bracia musieli przede wszystkim zabezpieczyć sanktuaria lub to, co po nich zostało, przeprowadzić wykopaliska, a następnie dostosować budynki do potrzeb pielgrzymów i wiernych. Pociągało to za sobą rekonstrukcje, renowacje, a także budowę nowych kościołów i bazylik – mówi.

Pafos na Cyprze, fot. ks. Henryk Zieliński/Idziemy

Zaproszeni przez sułtana

Kustodia Ziemi Świętej obejmuje nie tylko Izrael, ale także inne kraje wschodniej części basenu Morza Śródziemnego: tereny Autonomii Palestyńskiej, Jordanię, Egipt, Syrię, Liban, Cypr i Rodos. Na Cyprze pod pieczą franciszkanów znajduje się m.in. miejsce grobu św. Łazarza w Larnace i sanktuarium św. Pawła w Paphos, w Syrii Damaszek z miejscem nawrócenia św. Pawła, w Jordanii góra Proroka Mojżesza, w Autonomii Palestyńskiej Betlejem. W strukturach kustodii jest też 77 klasztorów, w których posługuje blisko trzystu franciszkanów z całego świata.

Bardzo szybko miejscowa ludność przekonała się, że bracia przybywają nie po to, by wojować, ale by opiekować się miejscami świętym żyjąc wśród miejscowej ludności i pomagać jej w czasie częstych kiedyś epidemii. Wsparcie otrzymywał każdy, niezależnie od wyznania. – Staramy się wszystkim nieść pokój i dobro, jak nas nauczył św. Franciszek – opowiada o. Paschalis. Z powodu stroju franciszkanów zaczęto nazywać „braćmi od sznura”.

Misja pierwszych braci dała początek Prowincji Ultramarina (Zamorskiej). Zasięgiem obejmowała ona kraje wschodniego basenu Morza Śródziemnego: od Grecji po Egipt oraz Palestynę. Od początku aktywność franciszkanów była doceniana przez muzułmańskich władców. W 1333 r. zakonnicy otrzymali od sułtana dokument, który pozwolił im osiedlić się w Wieczerniku oraz sprawować liturgię w Bazylikach Grobu Bożego i Narodzenia Pańskiego.

– Przejęcie Wieczernika rozpoczęło proces pozyskiwania kolejnych miejsc – mówi o. Paschalis. Przy Wieczerniku bracia wybudowali klasztor. Za czasów Sulejmana Wspaniałego muzułmanie zaczęli obwarowywać Jerozolimę wysokim murem. Od franciszkanów zażądali opłaty za włączenie ich klasztoru w obręb miasta. Bracia nie mieli funduszy, więc konwent znalazł się poza murami, a uskok muru w tym miejscu można oglądać do dziś. Na wieść o tym rozgniewany Sulejman rozkazał budowniczych powiesić.

Z papieskim prawem

Formalnie początek kustodii dało potwierdzenie prawa franciszkanów do obecności w miejscach świętych przez papieża Klemensa VI, w 1342 r. Dzisiaj Kustodia Ziemi Świętej jest jedną z prowincji franciszkańskich.
– Franciszkanie stopniowo zaczęli wchodzić w posiadanie kolejnych miejsc świętych, stąd każdy obiekt ma odrębną historię – opowiada o. Paschalis.

Kościół Prymatu św. Piotra nad Jeziorem Galilejskim, fot. ks. Henryk Zieliński/Idziemy

Potrzebne były nie tylko fundusze, ale i wsparcie dyplomatyczne od różnych państw. Negocjacje dla pozyskania sanktuarium w Kanie Galilejskiej trwały od 1641 r. do 1879 r. Piętnastoletnie zabiegi o pozyskanie Ogrodu Oliwnego zakończyły się sukcesem w 1681 r. W Ain-Karem franciszkanie najpierw nabyli miejsce narodzenia św. Jana Chrzciciela, a dwa wieki później prawo własności do Sanktuarium Nawiedzenia św. Elżbiety. Przejmowanie obiektów odbywało się często etapami. W Betlejem obecność zakonników rozpoczęła się od uzyskania zgody na zamieszkanie przy Bazylice Narodzenia Pańskiego. W grocie Getsemani, w pobliżu Ogrodu Oliwnego, franciszkanie najpierw otrzymali prawo do odprawiania liturgii. W Nazarecie na początek wystarali się o oprawo własności do groty Zwiastowania.

Szczególny był rok 1889 r., kiedy franciszkanie weszli w posiadanie V Stacji Drogi Krzyżowej i Sanktuarium Dominus Flevit („Pan zapłakał”) w Jerozolimie. Nad Jeziorem Galilejskim pozyskali tereny związane z życiem św. Piotra i nadaniem mu prymatu oraz ruiny w Magdali.