Ściśle tajne

Franciszek zniósł ostatnio tajemnicę papieską w sprawach dotyczących pedofili w Kościele. Co to właściwie znaczy: tajemnica papieska?

To jest najwyższa rangą – poza tajemnicą spowiedzi – tajemnica w Kościele. Może z niej zwolnić tylko Stolica Apostolska. Tajemnica obowiązuje np. przy redagowaniu papieskich dokumentów. Są nią objęte również osoby, które opiniują kandydatów na biskupów. Sekret papieski, secretum pontificium, dotyczył też wszystkich postępowań w sprawach o przestępstwa przeciwko obyczajom popełnione przez duchownych, wśród niech także przestępstwa natury pedofilskiej.

Skąd wynikała potrzeba zmiany przepisów?

Na początku 2019 r. w Rzymie odbyło się spotkanie przewodniczących episkopatów poświęcone pedofilii w Kościele. Zgromadzeni tam biskupi postulowali zmianę przepisów w tym zakresie. Zasadnicze przyczyny były dwie.

Po pierwsze, do tej pory nawet ofiara wykorzystania seksualnego po złożeniu zawiadomienia w kurii nie mogła dowiedzieć się, jakie środki podjęto i jaki wyrok zapadł w sprawie. To rodziło niedobre sytuacje. Obwiniano Kościół, że zamiata sprawy pod dywan.

Druga sprawa to obszar współpracy z państwem. Jeżeli prokuratura domagała się udostępnienia akt postępowania kościelnego, urzędnicy kościelni musieli odmawiać. Aby wydać te dokumenty, trzeba było zwrócić się do Rzymu o zwolnienie z tajemnicy papieskiej. Taka procedura trwała długo i powodowała kolejne oskarżenia o ukrywanie sprawców przez Kościół. Z Watykanu płynęły wskazania, żeby współpracować z organami ścigania i unikać konfliktów z władzą świecką. Dlatego w wielu przypadkach księża prowadzący postępowania podawali organom państwowym listę osób, które złożyły zeznania w postępowaniu kościelnym. Dzięki temu prokuratura mogła sama przesłuchać świadków. Uważam, że ta praktyka była nawet lepsza niż przekazywanie akt.

Dlaczego?

Inaczej składa się zeznania w postępowaniu kościelnym, a inaczej przed prokuratorem. Inna jest odpowiedzialność świadka. W sądzie kościelnym składa się przysięgę religijną, w postępowaniu świeckim ponosi się odpowiedzialność karną za fałszywe zeznania. Prokurator zadaje pytania w inny sposób niż ksiądz. W mojej opinii, zgodnie z zasadą rozdziału Kościoła od państwa, każdy organ – świecki i kościelny – powinien prowadzić własne postępowanie, wedle własnych przepisów.

Czy zmiana przepisów oznacza, że każdy będzie mógł uzyskać wgląd w akta sprawy?

Zniesienie sekretu papieskiego nie znaczy, że postępowanie od razu przybiera charakter publiczny. W Instrukcji o poufności procedur prawnych podkreśla się, że w postępowaniu ciągle obowiązuje tajemnica urzędowa, którą objęci są wszyscy pracownicy kurii i sądów kościelnych.

Dokument nakazuje również zachować poufność, aby ochronić dobre imię osób objętych postępowaniem. Ta troska przede wszystkim ma na względzie dobro ofiary, która już raz została skrzywdzona. Nie można pozwolić, aby była stygmatyzowana przez upublicznianie informacji wstydliwych, co wywołałoby jej dodatkowe cierpienie. Również w sądach świeckich sprawy natury obyczajowej są prowadzone z zachowaniem poufności. W takich procesach nie uczestniczy publiczność, nie ujawnia się też uzasadnienia wyroku.

Natomiast nowa instrukcja podkreśla, że tajemnica urzędowa nie stoi na przeszkodzie, aby udostępniać akta postępowania kanonicznego sądom świeckim. Dokument pozwala również osobom objętym postępowaniem, w tym ofiarom, na dostęp do informacji o jego wyniku. W wywiadzie dla „L’Osservatore Romano” abp Charles Scicluna, sekretarz Kongregacji Nauki Wiary, stwierdził, że nowe przepisy pozwalają także powiadomić wspólnotę wiernych, że dany ksiądz dopuścił się przestępstwa i jakie decyzje w związku z tym zapadły.

Od kiedy postępowania w sprawach o pedofilię objęte były tajemnicą papieską?

Te sprawy określa instrukcja Secreta continere wydana przez Pawła VI w 1974 r. Wymienia się tam postępowania kanoniczne dotyczące przestępstw rozpatrywane przez Kongregację Nauki Wiary, a wśród nich przestępstwa przeciwko obyczajom, przeciwko sakramentowi pokuty oraz postępowania doktrynalne prowadzone przeciwko teologom, gdy w ich nauczaniu pojawiają się błędy. Sprawy o pedofilię, należące do kategorii przestępstw natury obyczajowej, zostały automatycznie objęte tajemnicą papieską.

Franciszek przed trzema laty rozszerzył nieco tajemnicę papieską, dodając do listy spraw objętych tym sekretem również te natury finansowej i prawnej, które dotyczą papieża i sekretariatu stanu. Decyzja zapadła po aferze z 2015 r. związanej z wyciekiem z Watykanu poufnych dokumentów. Zgodnie z potrzebami Kościoła papież zdejmuje tajemnicę – tak jak w przypadku spraw o pedofilię – lub ją wzmacnia.

Jakie są jeszcze tajemnice w Kościele?

Na pierwszym miejscu należy wymienić tajemnicę spowiedzi. Surowa jest tajemnica konklawe. Wspominałem już o tajemnicy urzędowej, należy jeszcze powiedzieć o tajemnicy duszpasterskiej.