Relikwie Krzyża Świętego

Krucyfiks na Lednicy nawiązujący kształltem do najstarszej polskiej stauroteki

Miejscem chrztu Mieszka mógł być Ostrów Lednicki, gdzie znajdował się jeden z najważniejszych grodów państwa Polan. W nim władca wzniósł murowaną rezydencję w formie palatium zaopatrzonego w kaplicę pałacową. Architekci z ogromnym kunsztem stworzyli budowlę o wyjątkowym kształcie. Bryła kaplicy zbudowana została na planie krzyża greckiego wpisanego w okrąg. Była ona pierwotnie wyposażona w dwa baseny chrzcielne, które połączone ze sobą tworzyły także kształt równoramiennego krzyża. Ta właśnie kaplica pałacowa jest przez dużą część historyków wskazywana jako baptysterium, gdzie prawdopodobnie przyjął chrzest władca, a już na pewno dwór i drużyna książęca, może nawet inni poddani zamieszkujący okolice Jeziora Lednickiego. Dlatego też uroczystości kościelne związane z Jubileuszem Chrztu Polski w kwietniu bieżącego roku miały miejsce nie tylko w Gnieźnie i Poznaniu, ale także przy ruinach lednickiej kaplicy i pałacu.

Święte drzazgi podróżują

Ponad ruinami budowli na wysokim drzewcu umieszczono znak krzyża, który jest powiększoną kopią wyjątkowego przedmiotu odkrytego na terenie rezydencji pierwszych Piastów. Jest to wydobyta przez archeologów stauroteka, czyli relikwiarz, który zawierał drzazgi z Krzyża Świętego. Pojęcie „stauroteka” jest pochodzenia greckiego i powstało z połączenia słów staurós = ‘krzyż’ i theke = ‘skrzynia’. Lednicka stauroteka wykonana została z pozłacanej blachy brązowej i uformowana w kształcie krzyża (z krzyżowym wycięciem w środku), oprawiona w gagat (czarny bursztyn) i skórzany futerał. Ozdabiały ją cztery rozetki i wygrawerowany w języku greckim hierogram Chrystusa (XC na prawym ramieniu krzyża). Stauroteki przeznaczone były do deponowania najświętszych z chrześcijańskich relikwii — Drzewa Świętego Krzyża Chrystusowego, i taką też pierwotnie zawierała stauroteka lednicka. Niestety, do naszych czasów zachował się jedynie niewielki wycinek tkaniny, w którą zawinięta była cząstka Krzyża, jedna lub dwie drzazgi. Zabytek ten jest doskonałym odniesieniem do wydarzeń rozpoczynających historię naszej ojczyzny 1050 lat temu. Z inicjatywy śp. o. Jana Góry drewniana kopia tej stauroteki, jako krzyż lednicki, peregrynowała po polskich parafiach. Niestety, jej wizerunek, może poza Wielkopolską, nie został jeszcze skutecznie rozpropagowany. Tymczasem jest to autentyczny dowód na sprowadzenie do Polski relikwii Krzyża Świętego już w X w.

Odnalezienie Drzewa Krzyża Świętego wiąże się z postacią św. Heleny, która będąc w Jerozolimie w 326 r. rozpoczęła budowę Bazyliki Grobu Pańskiego. Podczas oczyszczania terenu pod budowę natrafiono na składowisko zużytych krzyży, gdzie, jak przekazuje tradycja, odnaleziono i w cudowny sposób zidentyfikowano Krzyż, na którym umarł Chrystus. Na pamiątkę tego wydarzenia w Jerozolimie obchodzono 14 września Święto Podwyższenia Krzyża Świętego. Ponieważ bardzo szybko relikwie Krzyża Pańskiego zaczęły być przekazywane do innych kościołów w rozmaitych zakątkach świata chrześcijańskiego, święto to przyjęło się w całym Kościele. Już w 348 r. biskup Jerozolimy Cyryl zapisał, że relikwiami Krzyża Świętego jest „zapełniony cały świat”.

Praktykę dzielenia i rozdawania tej cennej relikwii zapoczątkowała sama św. Helena. Podzieliła je na trzy części. Jedną zostawiła w Jerozolimie, drugą zabrała ze sobą w drogę powrotną do Rzymu (papież Sylwester I zdeponował ją w ufundowanej przez siebie bazylice Santa Croce del Gerusalemme), trzecią wysłała synowi, cesarzowi Konstantynowi, do Konstantynopola. Z powodu złej pogody zmuszona była zatrzymać się na Cyprze, gdzie pozostawiła fragment relikwii na górze nazwanej dziś Stavrovouni. Cypr został w ten sposób wyróżniony jako pierwszy Kościół lokalny, jakiemu ofiarowano relikwie przywiezione z Jerozolimy (czytaj także na s. 36)