Prozelityzm Patriarchatu Moskiewskiego na Zakarpaciu

Prawosławni budują nowe kościoły nawet w wioskach, gdzie nie mają swoich wiernych. Jest to – zdaniem hierarchy – „prawdziwy prozelityzm”.

Sto lat temu na tych terenach „nie było ani jednej wspólnoty prawosławnej”. Obecnie zaś są dwie eparchie (diecezje) z dwoma arcybiskupami, 600 wspólnot z około 600 kapłanami i 42 klasztory.

W rozmowie z KAI bp Šášik wyjaśnił, że prawosławie przyszło na Zakarpacie dopiero po I wojnie światowej wraz z rosyjskimi emigrantami. Podlegali oni Patriarchatowi Serbskiemu, a część Patriarchatowi Konstantynopolskiemu. Patriarchat Moskiewski zaczął dominować na tych terenach od stycznia 1945 r.

W przekazanym KAI sprawozdaniu o stanie swej eparchii bp Šášik przypomina, że według starej tradycji Kościół na Zakarpaciu narodził się z ewangelizacji, prowadzonej przez apostołów Słowian, świętych Cyryla i Metodego pod koniec IX w. Nie wiadomo dokładnie, kiedy doszło do jego odłączenia się od wspólnoty ze Stolicą Apostolską. Nawiązano ją ponownie poprzez Unię Użhorodzką z 24 kwietnia 1646 r., a wiernych którzy ją przyjęli zaczęto nazywać „katolikami ruteńskimi” [lub rusińskimi – KAI]. Dopiero w XVIII w. przyjęła się dla nich nazwa „grekokatolicy”.

W 1771 r. powstała eparchia mukaczewska. [Nie wchodzi ona w skład Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego, który skupia wiernych, wywodzących się z Unii Brzeskiej z 1596 r. – KAI]. Należeli do niej katolicy obrządku bizantyjskiego z Węgier i Siedmiogrodu. Z biegiem czasu eparchia ta stała się „matką wielu eparchii i egzarchatów”: metropolii preszowskiej na Słowacji (z diecezjami koszycką i bratysławską), metropolii Pittsburg w USA (z trzema eparchiami sufraganalnymi: Parma, Phoenix i Passaic), eparchii Świętych Cyryla i Metodego w Kanadzie, metropolii Hajdúdorog na Węgrzech (z dwiema eparchiami: Nyíregyháza i Miszkolc), egzarchatu Ruski Krstur w Serbii, ezgarchatu praskiego w Czechach i eparchii Marmarosz w Rumunii. Wszystkie one powstały po 1818 r. z podziału terytorium eparchii-matki, bądź dla emigrantów z eparchii mukaczewskiej.

Po II wojnie światowej dla Kościoła greckokatolickiego na Zakarpaciu nastał niezwykle trudny czas. 31 października 1947 r. został zabity eparcha mukaczewski bp Teodor Romża, gdyż odmówił przejścia na prawosławie [beatyfikowany w 2001 r. - KAI]. Od początku 1949 r. trwały prześladowania ze strony sowieckiego reżimu we współpracy z Patriarchatem Moskiewskim. Przez niemal 41 lat Kościół greckokatolicki był nielegalny, a jego struktury zlikwidowano. 128 kapłanów (i jedną mniszkę) skazano na długoletnie więzienie, z którego 20 już nie wróciło. Niektórych zabito na miejscu. W sumie eparchia ma 30 kapłanów-męczenników. Dopiero w grudniu 1989 r. Kościół został znów zalegalizowany przez państwo, ale bez zwrotu zabranych mu dóbr, zaś skazanych duchownych zrehabilitowano.

Obecnie eparchia mukaczewska liczy 1,25 mln mieszkańców, spośród których grekokatolikami jest około 320 tys. Ponadto na tym terenie mieszka około 60 tys. katolików obrządku łacińskiego różnych narodowości [mają oni swoją diecezję mukaczewską, należąca do metropolii lwowskiej – KAI]. Również eparchia ma charakter wielonarodowy, dlatego w użyciu są cztery języki liturgiczne: cerkiewnosłowiański, ukraiński, węgierski i rumuński. Od 1937 r. jest ona podporządkowana bezpośrednio Stolicy Apostolskiej – jej status jako Kościoła „sui iuris” [rządzącego się własnym prawem – KAI] został ostatnio potwierdzony w 1993 r.

Eparchia ma 438 wspólnot zarejestrowanych przez władze cywilne. Spośród 450 kościołów zabranych w 1949 r. przez państwo i przekazanych Patriarchatowi Moskiewskiemu, odzyskała 120, a także 4 klasztory. Ponadto władze przeznaczyły 78 świątyń do współużytkowania ze wspólnotami prawosławnymi. Jednak faktycznie dzieje się tak tylko w przypadku 12 kościołów, gdyż w pozostałych miejscach prawosławni nie wpuszczają grekokatolików, uniemożliwiając im tym samym sprawowanie liturgii. Prawosławnym natomiast pozostawiono 273 dawne kościoły greckokatolickie. W 18 przypadkach grekokatolicy odprawiają w świątyniach obrządku łacińskiego (łacinnikom przyznano 11 dawnych świątyń greckokatolickich), a 7 kościołów jest wspólnych dla obu obrządków.

Grekokatolicy zbudowali 201 nowych kaplic i kościołów, a 38 kolejnych jest właśnie wznoszonych. Tam, gdzie jeszcze ich nie ma, wierni nie podsiadają własnego miejsca kultu, gromadzą się więc na liturgię w budynkach świeckich, prywatnych domach czy starych plebaniach. Trwa również budowa 39 domów parafialnych.

Z zarekwirowanych przez władze 500 innych nieruchomości kościelnych (szkół, domów, budynków parafialnych, klasztorów itp.), parafiom greckokatolickim zwrócono tylko 65. Wiele pozostałych zburzono, ale większość zajmują różne instytucje: szkoły, sklepy, ośrodki zdrowia... Są też takie, które przeszły w ręce prywatne i z tego powodu nie mogą być zwrócone Kościołowi.

Posługę duszpasterską w eparchii pełni 265 kapłanów diecezjalnych, 30 zakonnych, jest też 21 księży emerytów. Duża część duchownych mieszka w prywatnych mieszkaniach, często poza swą wspólnotą parafialną, dlatego koniecznie trzeba budować nowe plebanie czy domy parafialne, by móc w nich skutecznie prowadzić duszpasterstwo. Od miasta odzyskano także dawną siedzibę biskupią, w której od 1950 r. mieściła się biblioteka uniwersytecka, jednak tylko 70 proc. zabytkowego gmachu zostało zwolnione. Położono na nim nowy dach, odnowiono fasadę, a teraz trwają prace nad rekonstrukcją wnętrz.

Eparchia szuka też funduszy na utrzymanie wyższego seminarium duchownego w Użhorodzie, w którym do kapłaństwa przygotowuje się 80 kleryków diecezjalnych i kilku zakonnych; kolejnych 18 studiuje zagranicą.