Prawosławni będą obradowali w Chambésy

Będą oni omawiać przygotowania do Soboru Wszechprawosławnego, zaplanowanego na czerwiec tego roku. Do Ośrodka Prawosławnego Patriarchatu Konstantynopolskiego nie przybyli jedynie – ze względu na stan zdrowia – patriarcha antiocheński Jan X oraz metropolita warszawski i całej Polski Sawa. Nieobecny jest również – z powodów osobistych – arcybiskup Aten i całej Grecji Hieronim. Wszyscy oni są jednak reprezentowani przez swych oficjalnych przedstawicieli.

Komunikat biura prasowego Patriarchatu stwierdza krótko, że przedmiotem obrad będą przygotowania do zbliżającego się Soboru. W czasie spotkania w cerkwi św. Pawła w Chambésy zostanie odprawiona uroczysta liturgia z udziałem wszystkich hierarchów pod przewodnictwem patriarchy Bartłomieja.

Rozpoczynająca się pojutrze narada zwierzchników lokalnych Kościołów prawosławnych jest kolejnym etapem na drodze do przyszłego Soboru, do którego wstępne przygotowania rozpoczęły się w 1961 na greckiej wyspie Rodos z inicjatywy ówczesnego patriarchy Konstantynopola Atenagorasa. Później przygotowania te przechodziły różne koleje, były okresy, gdy w ogóle zamierały i w pewnej chwili wydawało się nawet, że światowe zgromadzenie wszystkich hierarchów prawosławnych, które nie było zwoływane od prawie 13 wieków, w ogóle nie dojdzie do skutku.

Ale na spotkaniu głów Kościołów prawosławnych w Stambule w marcu 2014 postanowiono ostatecznie, że Sobór odbędzie się na wiosnę 2016, z jednym wszakże zastrzeżeniem: „jeśli nie staną temu na przeszkodzie nieprzewidziane okoliczności”.

I obecnie takie trudności się pojawiły – jest to przede wszystkim napięcie w stosunkach rosyjsko-tureckich, spowodowane zestrzeleniem 24 listopada ub.r. rosyjskiego samolotu wojskowego nad Turcją; są to również poważne rozbieżności w łonie światowego prawosławia, np. ciągnący się od prawie 3 lat ostry konflikt jurysdykcyjny i zerwanie łączności modlitewnej i eucharystycznej między Patriarchatami Jerozolimskim i Antiocheńskim, wojna na Ukrainie i problemy tamtejszego podzielonego prawosławia i wiele innych. W tej sytuacji przedstawiciele niektórych Kościołów lokalnych, przede wszystkim Patriarchat Moskiewski, zaczęli wyrażać sceptycyzm zarówno co do samej idei Soboru, jak i czasu i miejsca jego przeprowadzenia. Kościół rosyjski zaproponował wręcz odłożenie całego zgromadzenia na później i odbycie go np. w Szwajcarii lub w Moskwie.

Ale patriarcha Bartłomiej jako honorowy zwierzchnik światowego prawosławia nie zraża się tym i nadal dąży do odbycia Soboru, którego termin wyznaczono na 19 czerwca br., gdy cały świat prawosławny obchodzić będzie uroczystość Zesłania Ducha Świętego.

Przyszłe zgromadzenie winno udzielić prawosławnej odpowiedzi na wszystkie problemy i wyzwania, jakie nagromadziły się przed tym wyznaniem w ciągu wieków i które nadal ciążą zarówno na stosunkach w jego łonie, jak i na jego stosunkach z resztą świata. Są wśród nich takie zagadnienia, jak ekumenizm i stosunki prawosławia z innymi wyznaniami, zwłaszcza z katolicyzmem.

Za ostatni wspólny Sobór prawosławny uchodzi VII sobór powszechny w Nicei w 787 r. Od tamtego czasu sobory powszechne odbywały się tylko na Zachodzie i Kościoły wschodnie ich nie uznają za wiążące dla całego chrześcijaństwa, jakkolwiek w niektórych z nich uczestniczyli delegaci prawosławni (np. w Soborze Florencko-Ferrarskim [1438-45] czy Watykańskim II [1962-65]). Nie byli oni jednak pełnoprawnymi uczestnikami tych zgromadzeń, ale zaproszonymi gośćmi bądź obserwatorami.

W drugim tysiącleciu zwołano kilka spotkań z udziałem zwierzchników lub co najmniej wysokiej rangi przedstawicieli większości a nawet wszystkich istniejących wówczas Kościołów prawosławnych, ale nie miały one rangi soborów. Zjazdy takie odbyły się m.in. w Jassach (dzisiejsza Rumunia) w 1642, w Moskwie (1666-67), Jerozolimie (1672) i Konstantynopolu (1691). Później nawet takie spotkania ustały i na wznowienie działań w tym kierunku trzeba było czekać do XX wieku.

W 1901 patriarcha konstantynopolski Joachim III zaproponował zwołanie soboru, który miałby za zadanie złagodzenie napięć między poszczególnymi autokefalicznymi (niezależnymi) Kościołami prawosławnymi. Przyświecało mu przekonanie, że tylko jeden Kościół jako całość, zaangażowany w trwały i konstruktywny dialog wewnętrzny, mógłby stawić czoło wyzwaniom współczesnego świata, przemawiając „jednym głosem i jednym sercem”. Inicjatywa ta nie przyniosła jednak owoców m.in. dlatego, że większość istniejących wówczas Kościołów świeżo wyzwoliła się spod panowania tureckiego i szukały one swej tożsamości, identyfikując się z narodami, wśród których działały, a ich duchowieństwo często nie miało jeszcze szerszej wizji chrześcijańskiej.

Toteż pierwszą konkretną próbą był tzw. Kongres Wszechprawosławny w 1923 w Konstantynopolu, poświęcony głównie sprawie przyjęcia przez prawosławie kalendarza gregoriańskiego. Ale spotkanie to również nie miało charakteru wszechprawosławnego, gdyż nie uczestniczyli w nim delegaci wielu Kościołów lokalnych, np. aleksandryjskiego, antiocheńskiego i jerozolimskiego. Później było jeszcze kilka podobnych zgromadzeń, ale także nie mających cech soborowych.

Pierwsze kroki na rzecz przygotowań do Soboru całego prawosławia podjęto w latach trzydziestych. Po serii spotkań wstępnych przed wojną w dniach 24-30 września 1961 na greckiej wyspie Rodos odbyła się I Narada Wszechprawosławna, na której zaproponowano obszerny katalog ponad stu tematów, którymi należałoby się zająć w ramach przygotowań do przyszłego Soboru. W następnych latach odbyło się kilka kolejnych narad, z których najważniejsza była czwarta (8-15 VI 1968, Genewa), gdyż zapadło na niej kilka istotnych postanowień dotyczących przyszłego zgromadzenia. Odtąd przygotowania ruszyły pełną parą. W dniach 16-28 lipca 1971 w Genewie odbyła się I Wszechprawosławna Narada Przedsoborowa. W latach 1982 i 1986 obradowały kolejne Narady, po czym postanowiono przygotować czwarte takie spotkanie. W tym celu w latach 1990-95 odbyło się kilka posiedzeń Komisji Międzyprawosławnej, ale IV narada odbyła się dopiero w dniach 6-12 czerwca 2009 w Chambésy.

Większość Kościołów lokalnych z różnych powodów straciła zainteresowanie szybkim zwołaniem Soboru, podkreślając jednocześnie ważność takiego wydarzenia, jeśli do niego dojdzie. W tym czasie odbyło się kilka spotkań zwierzchników lub przedstawicieli wszystkich autokefalicznych Kościołów prawosławnych, zwołanych w większości przez patriarchę Konstantynopola, m.in. w Stambule 10-12 października 2008. W czerwcu 2009 na spotkaniu na Cyprze zajęto się 10 sprawami, m.in. diasporą prawosławną i ustaleniem jurysdykcji nad nią, określeniem i ustalaniem autokefalii, ustanowieniem wspólnego kalendarza świąt kościelnych, postem, stosunkami z innymi wyznaniami, ekumenizmem oraz wkładem prawosławia do chrześcijańskiej wizji pokoju, braterstwa i wolności.

W dniach 20-26 lutego 2011 przedstawiciele 14 autokefalicznych Kościołów prawosławnych obradowali w Chambésy pod przewodnictwem metropolity Pergamonu – Jana. A w dniach 6-9 marca 2014 w siedzibie patriarchy w dzielnicy Stambułu – Fanarze zwierzchnicy i przedstawiciele 13 Kościołów autokefalicznych postanowili, że Wielki Sobór Prawosławia (po grecku: Megali Sýnodos tis Orthodoksías) odbędzie się na wiosnę 2016 właśnie w Fanarze.

Ustalono wówczas także, że każdy Kościół lokalny – niezależnie od liczby wiernych i biskupów – będzie mógł wysłać na to zgromadzenie do 20 biskupów i będzie dysponował jednym głosem w czasie głosowania. Wszystkie decyzje mają zapadać jednogłośnie (konsensus). Uzgodniono również, że szczegółowy program przyszłego Soboru dopracuje specjalna komisja przygotowawcza a miejscem obrad będzie prawdopodobnie cerkiew św. Ireny w Stambule, w której w 381 odbył się II sobór powszechny (a pierwszy konstantynopolski).

Warto jeszcze dodać, że dla podkreślenia szczególnego charakteru przyszłego Soboru i odróżnienia go od podobnych wydarzeń z I tysiąclecia, gdy uczestniczyli w nich biskupi ze Wschodu i Zachodu, zgromadzenie to będzie nosić nazwę Wielkiego i Świętego Soboru Wszechprawosławnego Kościoła Wschodniego.