Początki karmelu w Polsce

Pierwszy z nich powstał w 1605 r. w Krakowie, gdzie zatrzymali się w 1604 r. zakonnicy w drodze na misje do Persji. Ponieważ Turcy zamknęli drogę na Bliski Wschód, ojcowie podróżowali przez Niemcy, Czechy, Polskę i Rosję. W Krakowie zwrócili na siebie uwagę gorliwością apostolską i erudycją. Ich posługa duszpasterska zwróciła uwagę nie tylko mieszkańców, ale także biskupa krakowskiego kard. Bernarda Maciejowskiego, a nawet samego króla Zygmunta III. Kardynał Maciejowski, a także ówczesny nuncjusz papieski Klaudiusz Rangoni oraz metropolita unicki Hypacy Pociej zwrócili się do Stolicy Apostolskiej z prośbą o zgodę na założenie klasztoru w Krakowie.

Od pomysłu do realizacji nie trzeba było długo czekać. Kapituła Generalna Karmelitów Bosych 5 maja 1605 r. zdecydowała się wysłać zakonników na stałe do Polski. Pierwszymi, którzy przybyli do naszego kraju, byli Hiszpanie – o. Maciej od św. Franciszka, o. Jan od Najświętszego Sakramentu, o. Alfons od Matki Bożej, oraz Włoch – brat Jakub od św. Bartłomieja. Zakonnicy przyjechali z Neapolu. Zamieszkali w ogrodzie Jadwigi Padniewskiej, kasztelanowej oświęcimskiej, który zakupił dla nich biskup przemyski i kanclerz koronny Maciej Pstrokoński.

W roku 1606 pochodzący z Bolonii kupiec krakowski Wawrzyniec Justimonti wybudował karmelitom drewniany klasztor i kościół. Było to jego wotum dziękczynne za uzdrowienie z choroby zagrażającej życiu. Klasztor otrzymał wezwanie Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Bp Pstrokoński 28 października 1606 r. poświęcił klasztor i odprawił w nim pierwszą Mszę Świętą. Miejsce okazało się niezbyt zdrowe, przede wszystkim ze względu na wilgoć. Jeszcze w XVII w. z fundacji marszałka koronnego Mikołaja Wolskiego i na jego placu rozpoczęto budowę kościoła murowanego, którą zakończono w 1683 r. konsekracją. W Krakowie znajdował się nowicjat.

Drugi klasztor karmelitów powstał w 1610 r. w Lublinie. Początkowo zakonnicy mieli zamiar osiąść w Kazimierzu nad Wisłą, ale nie znaleźli tam odpowiedniego miejsca. Ostatecznie zdecydowali się na Lublin, gdzie planowano dom studiów. Ociec Maciej od św. Franciszka z klasztoru w Krakowie otrzymał od władz zakonnych z Rzymu pełnomocnictwa do założenia nowej fundacji. Formalności poszły bardzo szybko, a w 1611 r. władze w Rzymie potwierdziły o. Macieja na pierwszego przeora klasztoru. Do Lublina przyjechali też zakonni klerycy na studia filozoficzne z Krakowa oraz z Włoch. Pierwszym profesorem filozofii był pochodzący z Genui o. Jan Maria od św. Józefa (Centurioni). Początkowo karmelici otrzymali od miasta dom szpitalny wraz przylegającym do niego kościołem. Wkrótce jednak – nie bez przeszkód ze strony władz miejskich, ale dzięki protekcji króla Zygmunta III – udało im się wybudować nowy kościół i klasztor poświęcony w 1619 r. Lubelscy karmelici organizowali dysputy teologiczne z arianami.

Trzeci klasztor karmelitów w Polsce powstał we Lwowie. Tu również dużą życzliwość okazał król Zygmunt III. W roku 1614 zakonnicy zbudowali drewniany klasztor, którego przeorem został Polak, o. Andrzej od Jezusa (Brzechwa), pierwszy Polak pełniący funkcję przeora. To lwowscy karmelici bosi przyczynili się do zawarcia Unii Kościoła Ormiańskiego z Rzymem. Jeszcze w XVII w. dzięki hojnym ofiarodawcom na przedmieściu Halickim, poza ówczesnymi murami miasta, wybudowali nowy, murowany kościół i klasztor.

Do roku 1617 wszystkie te trzy klasztory, a także jeden karmelitanek bosych w Krakowie, należały do rozległej prowincji włoskiej. W tymże jednak roku utworzono z niej sześć innych: polską, francuską, belgijską, longobardzką, rzymską i genueńską. W roku 1724 prowincja polska podzieliła się na dwie: polską Ducha Świętego i litewską św. Kazimierza. Niestety, więcej z tego powodu było problemów, niż korzyści, a w konflikty dotyczące głównie jurysdykcji nad poszczególnymi klasztorami musiała wkraczać Stolica Apostolska.

Podczas zaborów i kasaty zakonów karmelici mogli pozostać jedynie w powstałym w 1629 r. klasztorze w Czernej, znanym z kultu Matki Bożej Szkaplerznej, Królowej Polskiego Karmelu. To w nim przeor o. Rafał Józef Kalinowski – dziś święty – rozpoczął odnowę życia zakonnego. Jeden z jego następców, o. Alfons Mazurek, zginął śmiercią męczeńską podczas II wojny światowej i zaliczony jest do grona 108 błogosławionych.

Polską Prowincję Karmelitów ustanowiono ponownie już po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1920 r. Od roku 1993 w Polsce są dwie prowincje zakonu: krakowska Ducha Świętego, która liczy 23 klasztory w Polsce, Burundi, Rwandzie, Niemczech, USA, na Łotwie, Słowacji i Ukrainie, oraz prowincja warszawska Trójcy Przenajświętszej z 16 domami zakonnymi w Polsce, na Białorusi, Rosji, USA i we Włoszech.