Patronka polskich parafii

O wszechobecności kultu maryjnego świadczy mnogość faktów: uroczystości, święta, liturgia, nabożeństwa, akty zawierzeń, litanie, nowenny, bractwa, sanktuaria (prawie 800), ruch pielgrzymkowy. Znane jest stwierdzenie: „O Maryi nigdy dosyć”. Dobrze to pokazuje ilość parafii pod wezwaniem Matki Bożej we wszystkich diecezjach polskich oraz zestawienie wszystkich wezwań maryjnych, jakie te parafie noszą.

Po regulacjach struktury Kościoła w 1992 i 2004 r., dokonanej przez Jana Pawła II, w Polsce istnieje 41 diecezji rzymskokatolickich i 2 diecezje greckokatolickie. Diecezje rzymskokatolickie liczą 10 248 parafii, greckokatolickie – 128 parafii. W diecezjach rzymskokatolickich istnieją 2693 parafie noszące wezwania maryjne; w diecezjach greckokatolickich jest ich 38. Parafie pod wezwaniami maryjnymi stanowią zatem w przybliżeniu jedną czwartą wszystkich parafii.

Przyjrzyjmy się teraz gradacji parafii maryjnych w poszczególnych diecezjach.

Pod względem liczby parafii pod wezwaniem maryjnym przodują diecezje tarnowska – 157 (wszystkich 450), następnie przemyska – 148 (388), krakowska – 136 (441), kielecka 96 (303), szczecińska – 94 (271), poznańska – 90 (402), katowicka – 85 (317), radomska – 83 (299). Greckokatolicka diecezja przemysko-warszawska liczy 25 parafii maryjnych (wszystkich 72), wrocławsko-gdańska – 13 (56).

Trudno doszukiwać się pewnych prawidłowości, można jednak zakładać, że znaczna liczba parafii maryjnych występuje w diecezjach o „starej” organizacji kościelnej (krakowska, poznańska, kielecka) oraz cechujących się najwyższymi wskaźnikami religijności (dominicantes, communicantes), jak diecezje tarnowska i przemyska. Znaczna liczba parafii maryjnych w diecezji szczecińskiej jest wynikiem zasiedlania ludnością polską po 1945 r., z czym łączyło się integralnie wprowadzanie katolicyzmu z kultem maryjnym na czele.

Najczęściej spotykane

Wezwania maryjne, które występują w największej liczbie, to: Wniebowzięcie NMP – 398 parafii, Narodzenie NMP – 269 parafii, Matki Bożej Częstochowskiej – 212 parafii, Nawiedzenie NMP – 152 parafie, Niepokalane Poczęcie NMP – 146 parafii, Matki Bożej Nieustającej Pomocy – 143 parafie, NMP Królowej Polski – 139 parafii, Matki Bożej Królowej Polski – 116 parafii, Niepokalanego Serca NMP – 89 parafii, Matki Bożej Różańcowej – 75 parafii, Matki Bożej Bolesnej – 61 parafii, Matki Bożej Szkaplerznej – 58 parafii, Matki Bożej Fatimskiej – 58 parafii.

Ich wielość ukazuje miejsce Maryi w teologii, liturgii, w życiu Kościoła i w życiu religijnym i społecznym wiernych. Świadczy także o historycznym rozwoju kultu, uroczystości, świąt, wspomnień i nabożeństw do Matki Bożej.

Wezwania Matki Bożej Częstochowskiej uzupełniają wezwania NMP Częstochowskiej – 34 parafie, Matki Bożej Jasnogórskiej – 4 parafie, NMP Jasnogórskiej – 2 parafie; razem 252 parafie. Można powiedzieć, że te cztery wezwania uwidaczniają specyfikę polskiej maryjności – przywiązanie do tradycji i kult najważniejszych faktów z życia Maryi – oraz akcentują maryjność w aspekcie patriotycznym, preferując narodowy kult Matki Bożej. Ta narodowa komponenta kultu maryjnego, utrwalająca się od XVII w., zyskuje potwierdzenie w wezwaniach parafii.

O Maryi nigdy dosyć – pokazuje ilość parafii pod wezwaniem Matki Bożej

Dominacja tytułu Wniebowzięcia zgodna jest z powszechnym odczuciem wiernych w kulcie tego przywileju, z nauką Kościoła potwierdzoną dogmatem Piusa XII w 1950 r. Uroczystość Wniebowzięcia NMP należy do najstarszych świąt maryjnych.

Tytuł Wniebowzięcia występuje na pierwszym miejscu w prawie połowie diecezji. Najwięcej takich parafii liczy diecezja kielecka (25). Można to przypisać procesowi rekatolicyzacji w XVII w. obszarów obecnej diecezji kieleckiej, które wcześniej stały się ośrodkiem kalwinistów i Braci Polskich. Rekatolicyzację przeprowadzono za pomocą wypróbowanego „narzędzia” – kultu maryjnego (Matka Boża po zwycięstwie katolików pod Białą Górą w 1620 r. została uznana za „Pogromczynię kacerstwa”).

Drugie miejsce zajmuje tytuł Narodzenia NMP. Święto Narodzenia należy także do najstarszych świąt maryjnych, źródła wskazują na jego istnienie już w połowie VI w. w Bizancjum i na początku VII w. w Rzymie. Największa liczba parafii pod tym wezwaniem występuje w diecezjach: przemyskiej – 18, tarnowskiej – 16, opolskiej – 15, legnickiej – 12, kaliskiej – 11, krakowskiej, poznańskiej i wrocławskiej – po 10, a więc na terenach diecezji o starej organizacji kościelnej i z najwyższymi wskaźnikami religijności.

Parafie pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski i Matki Bożej Częstochowskiej (wraz z wezwaniami uzupełniającymi) zajmują trzecie i czwarte miejsca ze względu na liczebność. Od chwili koronacji obrazu Matki Bożej Częstochowskiej w 1717 r. zaczęto utożsamiać Ją z Królową Polski. Tym samym Jasna Góra zyskała rangę stolicy Królowej Polski, a ideę tę utrwalił okres zaborów. Uroczystość Matki Bożej Częstochowskiej ustanowił Pius X na środę po 24 sierpnia. W 1931 r. Pius XI przeniósł ją na 26 sierpnia.

Na ziemiach zachodnich

Uroczystość Matki Bożej Królowej Polski ustanowił Pius X dla diecezji przemyskiej w 1907 r. i dla archidiecezji lwowskiej w 1908 r. Pius XI w 1923 r. rozciągnął uroczystość na całą Polskę. Uzyskała ona wybitnie patriotyczno-narodowy charakter, łącząc się z obchodami rocznicy Konstytucji 3 maja. Nic więc dziwnego, że wezwanie Matki Bożej Królowej Polski najobficiej występuje w parafiach diecezji przemyskiej – 20, tarnowskiej – 16, krakowskiej – 19, rzeszowskiej – 12 – czyli w diecezji, w której święto zostało wprowadzone, i w diecezjach sąsiadujących.

Wezwania Matki Bożej Królowej Polski, Matki Bożej Częstochowskiej i ich pochodne zajmują wysokie miejsca w diecezjach: koszalińskiej, szczecińskiej, zielonogórsko-gorzowskiej, legnickiej, świdnickiej, wrocławskiej. Po 1945 r. był to obszar tzw. Ziem Odzyskanych; zasiedlanie tych ziem żywiołem polskim łączyło się z nadawaniem wielu parafiom wezwań maryjnych. Wymowa tych aktów była jednoznaczna – chodziło o symboliczne poddanie Ziem Odzyskanych Pani Częstochowskiej i Królowej Polski i ich przekształcenie w obszar swojski, nacechowany polskością – zgodnie z zasadą, że pojęcia „polskie” i „narodowe” wyrażają się poprzez „katolickie” i „maryjne”. „Wiadomości Świdnickie” w lipcu 1945 r. podawały: „Polacy w Świdnicy przy otwarciu sklepów i lokali proszą o uroczyste ich poświęcenie i na czołowym miejscu umieszczają obrazy Jasnogórskiej Pani”. Podobnie działo się na całych Ziemiach Odzyskanych.

Parafie pod wezwaniem Nawiedzenia NMP zajmują piąte miejsce (152 parafie). Święto Nawiedzenia wprowadził w zakonie franciszkańskim św. Bonawentura w 1263 r., na cały Kościół rozciągnął je Bonifacy IX w 1389 r. Obchodzone było 2 lipca, Paweł VI przeniósł je na 31 maja. Najwięcej parafii pod tym wezwaniem liczą diecezje: opolska – 12, przemyska – 11, krakowska – 9, tarnowska i radomska – po 8, siedlecka – 7. Parafie pod wezwaniem Nawiedzenia istnieją w prawie każdej diecezji.

Kolejną pozycję zajmuje wezwanie Niepokalanego Poczęcia NMP (146 parafii w Polsce). Wiara w ten przywilej Maryi trwała od pierwszych wieków, równocześnie toczyły się spory teologiczne o jego uznanie. Za przyjęciem święta Niepokalanego Poczęcia optował Uniwersytet Jagielloński w XIV i XV w. Dogmat o Niepokalanym Poczęciu NMP ogłosił Pius IX w 1854 r. Najwięcej parafii pod tym wezwaniem mają diecezje: szczecińska – 13, przemyska – 10, koszalińska – 9, pelplińska – 7.

Wezwanie Matki Bożej Nieustającej Pomocy noszą 143 parafie, najwięcej ich występuje w diecezjach: tarnowskiej – 18, krakowskiej – 14, przemyskiej – 10. Kult Matki Bożej Nieustającej pomocy łączy się z cudownym obrazem Madonny Pasji, przekazanym redemptorystom przez Piusa IX w 1865 r., którzy zainstalowali go w kościele św. Alfonsa w Rzymie. W 1866 r. Pius IX ustanowił święto Matki Bożej Nieustającej Pomocy, obchodzone 27 czerwca. Do rozwoju tego kultu w Polsce przyczynił się niezwykle pewien redemptorysta, sługa Boży Bernard Łubieński, który przywiózł pierwszą kopię obrazu Matki Bożej Nieustającej Pomocy do Krakowa w 1903 r. i był inspiratorem sprowadzenia prawie 500 kopii tego obrazu do Polski. Dlatego w diecezjach małopolskich jest najwięcej parafii pod tym wezwaniem.

Powszechność modlitwy różańcowej wyraża się także w kulcie Matki Bożej Różańcowej. Wezwanie to nosi 75 parafii, łączą się z nim wezwania NMP Różańcowej – 12 parafii, Matki Bożej Królowej Różańca Świętego – 7 parafii, NMP Królowej Różańca Świętego – 5 parafii, razem 99 parafii. Parafie pod tym wezwaniem istnieją w prawie każdej diecezji. Wspomnienie Matki Bożej Różańcowej (ustanowione w 1572 r. jako Matki Boskiej Zwycięskiej na cześć zwycięstwa nad Turkami pod Lepanto) obchodzone było od 1573 r. w pierwszą niedzielę października, Pius X przeniósł je na 7 października.

Młody kult Matki Bożej Fatimskiej rozwija się w Polsce od lat 50. XX w. Wyraża się on także w liczbie parafii Matki Bożej Fatimskiej, których jest 58. Najwięcej – 6 – znajduje się w archidiecezji krakowskiej. Diecezje: drohiczyńska, elbląska, gnieźnieńska, koszalińsko-kołobrzeska, legnicka, łowicka, siedlecka, świdnicka i ordynariat polowy nie posiadają parafii pw. Matki Bożej Fatimskiej.

Według badań ISKK z 2016 r. nad wybranymi elementami pobożności maryjnej nabożeństwo różańcowe prowadzi 100 proc. parafii, nabożeństwo majowe – 98 proc., nabożeństwo fatimskie – 71 proc.