Prawosławny metropolita Czech i Słowacji uznany

Oznacza to koniec nieuregulowanej sytuacji prawnej tego najmniejszego liczebnie Kościoła prawosławnego, którego głowy dotychczas nie uznawał nie tylko Konstantynopol, ale większość świata prawosławnego. Także miejscowi wierni byli pod tym względem bardzo podzieleni.

Obecna decyzja zapadła po rozmowach, jakie delegacja Kościoła naszych południowych sąsiadów z Rościsławem na czele przeprowadziła w dniach 12-13 stycznia w siedzibie Patriarchatu w dzielnicy Stambułu – Fanarze. Ze strony patriarchy rozmowy prowadził metropolita Pergamonu Jan.

Oświadczenie ogłoszone po tych rokowaniach przypomina pokrótce dzieje napięć w tym Kościele, trwających tam od 2013, czyli wymuszonego ustąpienia ówczesnego metropolity Krzysztofa. W 2014 na głowę Kościoła wybrano Rościsława, ale decyzji tej nie uznały – jak wspomniano – ani Konstantynopol, ani większość pozostałych Kościołów.

Potwierdzając obecnie tamten wybór Synod Patriarchatu Konstantynopolskiego wysunął jednocześnie kilka warunków, które musi spełnić nowy zwierzchnik. Po pierwsze ma publicznie poprosić duchowieństwo i wiernych o wybaczenie za swoje wcześniejsze ostre wypowiedzi przeciw Patriarchatowi Konstantynopolskiemu. Po drugie, za jedynie ważną kanonicznie podstawę autokefalii swego Kościoła ma uznać tomos (dekret) patriarchy ekumenicznego z 1998 a nie dekret patriarchy moskiewskiego z 1951.

Powołano również komisję ds. uregulowania sytuacji w Kościele Ziem Czeskich i Słowacji z udziałem biskupów z obu tych krajów i przedstawicieli Patriarchatu Konstantynopolskiego.

Obecna regulacja oznacza nie tylko koniec rozłamu w łonie prawosławia w Czechach i Słowacji, ale także usuwa jedną z poważnych przeszkód na drodze do zwołania zapowiadanego od dawna Soboru Wszechprawosławnego. Ma się on rozpocząć 19 czerwca br. w Stambule, ale – jak na razie – ani miejsce, ani data jego przeprowadzenia nie są jeszcze pewne.

Metropolita Rościsław został wybrany na najwyższy urząd w Kościele Prawosławnym Ziem Czeskich i Słowacji 11 stycznia 2014 na XIII Nadzwyczajnym Soborze Lokalnym w Preszowie. Chociaż formalnie zakończyło to wówczas wielomiesięczny kryzys w łonie prawosławia na tym terenie, to jednocześnie postawiło tamtejszy Kościół na krawędzi rozłamu, ze względu na silne sprzeciwy i opór wobec nowego zwierzchnika.

Wspomniany kryzys spowodowało wymuszone ustąpienie 12 kwietnia 2013 poprzedniego metropolity Krzysztofa. Niespełna 60-letni wówczas hierarcha podał się do dymisji po ujawnieniu kilka tygodni wcześniej przez jedną ze stacji telewizyjnych, że miał wieloletni romans z żoną jednego z księży i kilka kochanek, z którymi mógł mieć nawet 10 dzieci. On sam odrzucił te oskarżenia, przyznał jednak, iż rzeczywiście ma dwie córki, ale pochodzą one z jego małżeństwa zawartego jeszcze przed wstąpieniem do klasztoru.

Według otoczenia metropolity kampanię przeciw niemu wywołali ludzie, którzy chcieli kontrolować duże sumy pieniędzy, jakie należały się Kościołowi prawosławnemu w Czechach w ramach rekompensaty za majątek zabrany mu przez władze w okresie komunistycznym. W grę wchodzi suma 1,14 miliarda koron.

Rościsław (w świecie Andrej Gont) urodził się 25 stycznia 1978 w mieście Snin w Słowacji, jest więc obecnie najmłodszym wiekowo zwierzchnikiem kościelnym w świecie prawosławnym. W 2002 ukończył Wydział Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Preszowskiego, po czym kształcił się na Uniwersytecie im. Arystotelesa w Salonikach (Grecja). Po powrocie do kraju pełnił posługę duszpasterską w jednej z parafii. 8 października 2012 otrzymał godność ihumena (wyższego przełożonego zakonnego), a 18 listopada tegoż roku wyświęcono go na arcybiskupa preszowskiego. 9 grudnia został wybrany strażnikiem Tronu Metropolitalnego, czyli tymczasowym zwierzchnikiem prawosławia w Czechach i Słowacji. 9 lutego 2014 objął najwyższy urząd w swym Kościele.

Uchodzi on za przedstawiciela „frakcji promoskiewskiej” i np. w lipcu 2013 stał na czele delegacji swego Kościoła na obchody 1025. rocznicy Chrztu Rusi w Moskwie, Kijowie i Mińsku. Druga frakcja opowiada się za zbliżeniem z Patriarchatem Konstantynopola, co zresztą de facto już nastąpiło.

Przeciw wybraniu go na głowę Kościoła wystąpiła większość duchowieństwa i wiernych w samym Kościele, wśród nich metropolita Symeon, który kierował nim po ustąpieniu Krzysztofa. Uważał się on za jedynego kanonicznie wybranego biskupa prawosławnego w Czechach i Słowacji i odrzucał ważność wyboru i wcześniejszej chirotonii (sakry biskupiej) nowego zwierzchnika. Również Patriarchat Konstantynopola ostro krytykuje Rościsława i zarzuca mu szereg uchybień kanonicznych.

Kościół prawosławny w dawnej Czechosłowacji nawiązuje do tradycji misji św. Braci Cyryla i Metodego na Morawach (IX wiek), choć później w Czechach przez wiele wieków był nieobecny. Organizacyjnie ukształtował się po I wojnie światowej, gdy w 1918 powstała Czechosłowacja. Miał wówczas status autonomiczny, a jego Kościołem macierzystym był Patriarchat Serbski. Po II wojnie światowej, gdy Czechosłowacja znalazła się w strefie wpływów sowieckich, również miejscowe prawosławie przeszło – mimo protestów Kościoła serbskiego – pod jurysdykcję Patriarchatu Moskiewskiego, który w 1951 udzielił mu autokefalii, czyli pełnej niezależności.

Decyzji tej jako politycznej, nie kanonicznej, przez wiele dziesięcioleci nie uznawały patriarchaty i Kościoły greckojęzyczne z Konstantynopolem na czele. Uznanie autokefalii czeskiego i słowackiego prawosławia przez te Kościoły nastąpiło dopiero na początku lat dziewięćdziesiątych. 27 sierpnia 1998 patriarcha Bartłomiej I oficjalnie udzielił autokefalii tamtejszym prawosławnym, tym razem w zgodzie z kanonami. Potwierdził to jego udział w obchodach 1150. rocznicy obecności Świętych Braci na terenie dzisiejszej Słowacji i konsekracja przezeń 29 maja 2013 katedry prawosławnej w Bratysławie. Później zaś stosunki Konstantynopola z tym Kościołem lokalnym znów stały się napięte. Dopiero obecna decyzja o uznaniu ważności wyboru Rościsława zdaje się kończyć te spory.