Owczarnia w Starym Przymierzu

Posiadanie stada owiec i kóz traktowano jako wyraz zamożności. Tak było zawsze, o czym świadczą opowiadania o patriarchach Izraela – Abrahamie, Izaaku i Jakubie, których życie i losy rozgrywały się w środowisku pasterskim. Gdy Abraham postanowił rozstać się ze swoim bratankiem Lotem, „był już bardzo zasobny w trzody, srebro i złoto” (Rdz 13, 2). Jego wnuk Jakub, uchodząc przed gniewem Ezawa, swego brata, znalazł schronienie w Mezopotamii, gdzie dorobił się wielkiego majątku – licznego stada owiec i kóz (por. Rdz 31, 3-13). Wielkość i żywotność stada miała związek z Bożym błogosławieństwem (Pwt 28, 4) albo przekleństwem (Pwt 28, 18) jako skutkiem posłuszeństwa albo nieposłuszeństwa wobec Boga.

LUD JAKO OWCZARNIA

Widok owczarni, zarówno podczas wypasu, jak też w czasie wypoczynku zwierząt, kojarzył się ze spokojem i poczuciem bezpieczeństwa, a także z pięknem, do którego nawiązuje Pieśń nad Pieśniami. Wyraża ona wiele z tego, co stanowiło wspólne dziedzictwo duchowe i kulturowe starożytnego Bliskiego Wschodu. Włosy dziewczyny podziwianej przez chłopca są „jak stado kóz falujące na górach Gileadu” (Pnp 4, 2), a jej zęby – „jak stado owiec strzyżonych, gdy wychodzą z kąpieli: każda z nich ma bliźniaczą, nie brak żadnej” (5, 3).

Widok stad owiec i kóz dał podstawę symbolice Izraela jako owczarni. Obraz ten miał silne osadzenie religijne. Nie chodziło o proste przeniesienie codziennego doświadczenia, lecz o uwypuklenie głębokich więzi Izraela z Bogiem. Nawiązując do wyprowadzenia hebrajskich niewolników z Egiptu, nadania Prawa na Synaju i wędrówki do Ziemi Obiecanej, psalmista tak posumował tamten ważny etap: „Wiodłeś Twój lud jak trzodę ręką Mojżesza i Aarona” (Ps 77 [76], 21). Ten sam motyw pojawia się w następnym psalmie, zaraz po nawiązaniu do plag, które poraziły Egipcjan i przesądziły o decyzji faraona, żeby wypuścić niewolników: „I swój lud wyprowadził jak owce,/ i powiódł przez pustynię jak trzodę” (Ps 78 [77], 52).

Obraz owczarni powraca również wtedy, kiedy wskutek zwątpienia w Bożą moc Mojżesz usłyszał wyrok, że nie wejdzie do ziemi obiecanej patriarchom (Lb 20, 1-13). Dlatego usilnie prosił Boga o wyznaczenie swego następcy: „O Panie, Boże duchów wszelkiego ciała, wyznacz do kierowania społecznością męża, który by na jej czele wychodził i wracał, wprowadzał ich i przyprowadzał, by społeczność Pana nie była jak stado bez pasterza” (27, 15-17). Widok stada pozbawionego pasterza musiał być porażający. Odpowiadając na tę prośbę, Bóg wyznaczył Jozuego.

Utrwalaniu obrazu Izraela jako owczarni sprzyjał fakt, że król Dawid, będąc pasterzem, został powołany do wypełnienia niezwykłej misji. Druga Księga Samuela opowiada, jak w niezwykłych okolicznościach został obwołany królem: „Wszystkie pokolenia izraelskie zeszły się u Dawida w Hebronie i oświadczyły mu: «Oto myśmy kości twoje i ciało. Już dawno, gdy Saul był królem nad nami, ty odbywałeś wyprawy na czele Izraela. I Pan rzekł do ciebie: Ty będziesz pasł mój lud – Izraela, i ty będziesz wodzem nad Izraelem»” (1 Sm 5, 1-2). Rozważając dzieje Izraela jako szkołę służby Bożej, psalmista sławił Boga, który „Wybrał swego sługę Dawida/ i wziął go z owczych zagród,/ powołał go, gdy chodził za karmiącymi [owcami],/ by pasł Jakuba, lud Jego,/ i Izraela, Jego dziedzictwo” (Ps 78 [77], 70-71).

Jednak obraz Izraela jako owczarni nie zawsze jest spokojny. Jak w prawdziwym stadzie, w którym losy zwierząt zależą od dobrych albo złych pasterzy, tak było z losami Izraela jako owczarni kierowanej przez dobrych albo złych przywódców. W nawiązaniu do wygnania dosadnie wskazywał na to prorok Jeremiasz: „Tak, pasterze okazali się nierozumni, nie szukali Pana, dlatego się im nie poszczęściło, a cała ich trzoda uległa rozproszeniu” (Jr 10, 21).

Złych przywódców, odpowiedzialnych za rozproszenie Bożej owczarni, spotka zasłużona kara: „Dlatego tak mówi Pan, Bóg Izraela, o pasterzach, którzy mają paść mój naród: Wy rozproszyliście moje owce, rozpędziliście i nie zajęliście się nimi. Oto Ja się zajmę nieprawością waszych uczynków – wyrocznia Pana” (Jr 23, 2).

Obraz owczarni zyskuje jeszcze jeden symboliczny wymiar, jeżeli się zważy na miejsce owiec i kóz w systemie ofiarniczym biblijnego Izraela. Owce i kozy, uznawane za zwierzęta „czyste”, najczęściej były składane jako różne ofiary. Z kolei baranek paschalny symbolizował i swoiście zastępował pierworodnych Izraelitów ocalonych przez Boga podczas wyjścia z niewoli egipskiej. Składanie zwierząt Bogu przypominało, że cały Izrael do Niego należy, tworząc wspólnotę, która na podobieństwo owczarni powierza swoje losy Pasterzowi.

BÓG JAKO PASTERZ

Świadomość wyjątkowych więzi, które łączyły Izraelitów na podobieństwo Bożej owczarni, motywowała błaganie skierowane do Boga, które wyraził psalmista: „Ocal Twój lud i błogosław Twemu dziedzictwu/ bądź im pasterzem, podtrzymuj ich na wieki” (Ps 28 [27], 9).