Organizacje katolickie - największa po podmiotach publicznych sieć pomocowa

Kościół katolicki w Polsce swoim wsparciem ogrania najróżniejsze grupy osób potrzebujących. Posługa charytatywna stanowi część podstawowej jego misji. W szczególny sposób przypomina o tym Tydzień Miłosierdzia rozpoczynający się Niedzielą Miłosierdzia Bożego, która w tym roku przypada 11 kwietnia. To czas budzenia „wyobraźni miłosierdzia”, czas, w którym mamy podjąć wysiłek, by dostrzec tych, którzy mogą potrzebować naszej pomocy. Na tym tle warto przypomnieć fakty dotyczące działalności charytatywnej licznych organizacji katolickich w Polsce.

Działalność ta w praktyce realizowana jest na dwóch stosunkowo niezależnych poziomach, a mianowicie na poziomie organizacji charytatywnych – ogólnopolskich, diecezjalnych i zakonnych (ok. 890 organizacji) oraz na poziomie organizacji przyparafialnych (ok. 65,5 tys. organizacji). Dane zawarte w raporcie, opisujące stan z roku 2019 r., sprzed pandemii, nie uwzględniają działalności o charakterze oddolnym, niezinstytucjonalizowanym, jak np. okazjonalna pomoc ubogim przy furtach zakonnych.

Katolickie organizacje charytatywne świadczyły w 2019 r. ponad 4 miliony jednostkowych usług. Najwięcej z nich dotyczyło pomocy żywnościowej i sprzętowej (ok. 1, 7 mln. jednostkowych form pomocy w ramach ponad 1500 dzieł charytatywnych). Ponad 1200 dzieł charytatywnych skierowanych było na pomoc dla dzieci, młodzieży i matek. Niemal 900 dzieł związanych było z pomocą doraźną i ogólną, ponad 700 – z pomocą psychologiczną i rodzinną, niemal 600 – z pomocą dedykowaną osobom w kryzysie bezdomności itp. Katolickie organizacje realizowały też 118 projektów humanitarnych o wartości ponad 30 mln zł.

W katolickich organizacjach charytatywnych zatrudnionych (na podstawie umowy) było około 40 tys. osób. Liczba osób niebędących pracownikami, które w 2019 r. podejmowały pracę społeczną (wolontariusze) na rzecz organizacji charytatywnych Kościoła wynosiła 223 tys. Łączną liczbę pracy społecznej tych wolontariuszy można szacować na 2,7 miliona godzin, co daje około 1,3 tys. etatów.

Najczęściej organizacje korzystają ze środków niepublicznych (62 proc.) oraz środków z administracji samorządowej (59 proc.), środków z administracji państwowej – w tym z Narodowego Funduszu Zdrowia – (43 proc.) oraz odpisu podatku od osób fizycznych (43 proc.). Blisko jedna trzecia podmiotów organizuje zbiórki publiczne, zaś blisko jedna piąta czerpie przychody z własnej działalności gospodarczej.

Caritas

Największą organizację dobroczynną w Polsce tworzy Caritas Polska wraz z 44 Caritas diecezjalnymi. Ta jedyna w swoim rodzaju sieć prowadzi działalność na wielu polach, od niesienia pomocy osobom ubogim, chorym, niepełnosprawnym, przez wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży, po podejmowanie interwencji humanitarnych w krajach dotkniętych skutkami wojen i klęsk żywiołowych. Caritas Polska pełni w tej sieci rolę koordynatora wielu projektów ogólnokrajowych, a także inicjuje i realizuje przy wsparciu Caritas diecezjalnych wiele programów zagranicznych. Organizacja jest częścią sieci Caritas Internationalis i Caritas Europa. Caritas ma również wymiar lokalny i parafialny, dzięki ponad 3 tysiącom Parafialnych Zespołów Cartias oraz ponad 2,5 tysiącom Szkolnych Kół Caritas. W sumie w działalność Caritas, według danych z października 2020 r., zaangażowanych jest blisko 90 tys. wolontariuszy.

Wśród licznych projektów realizowanych przez Caritas Polska i Caritas diecezjalne wymienić warto m.in. Wigilijne Dzieło Pomocy Dzieciom, którego symbolem stała się świeca zapalana co roku w wielu polskich domach. Pieniądze uzyskane ze sprzedaży świec wspierają Wakacyjną Akcję Caritas, czyli wypoczynek dla dzieci z biedniejszych rodzin. W 2019 r. z tej formy pomocy skorzystało 25 tys. dzieci z Polski oraz ponad 1,8 tys. dzieci polonijnych z Białorusi, Ukrainy, Litwy i Gruzji.

Diecezjalne Caritas prowadzą kilkadziesiąt warsztatów terapii zajęciowej i środowiskowych domów samopomocy, ponad 100 stacji opieki Caritas, ponad 20 domów pomocy społecznej, ok. 40 klubów seniora i świetlic parafialnych oraz ponad 60 okien życia.

Caritas Polska jest jedną z organizacji biorących udział w ogólnopolskim „Programie Operacyjnym Pomoc Żywnościowa 2014-2020”. Między grudniem 2019 r. a wrześniem 2020 r. do ponad 278 tys. osób zakwalifikowanych do skorzystania ze wsparcia w ramach Podprogramu 2019 trafiło blisko 14 tys. ton artykułów spożywczych o wartości niemal 63 mln zł. Co roku przed świętami Wielkiej Nocy i Bożego Narodzenia pod hasłem „Tak. Pomagam!” organizowane są zbiórki żywności w około 2500 sklepach w całej Polsce. Żywność z każdej zbiórki trafia do około 45 tys. osób z rodzin wielodzietnych, samotnych rodziców, bezdomnych i chorych oraz do placówek prowadzonych przez Caritas.

Wsparciem Caritas objęte są także osoby bezdomne, wykluczone społecznie, migranci i uchodźcy oraz ofiary kataklizmów i klęsk żywiołowych. Caritas Polska pomaga również zagranicą, wspierając potrzebujących w Afryce, Azji, Ameryce Łacińskiej, na Białorusi i Ukrainie oraz w krajach Bliskiego Wschodu. Warto szczególnie przypomnieć o programie „Rodzina Rodzinie”, w ramach którego pomoc z Polski na kwotę ponad 57 mln. zł. dotarła już do ponad 10 tys. rodzin z Syrii, Libanu, Strefy Gazy i irackiego Kurdystanu.

Działalność charytatywna zakonów

Większość spośród 891 kościelnych organizacji charytatywnych, nie o charakterze parafialnym, prowadzona jest przez zakony. Według danych z 2019 r. 445 z nich prowadzona była przez zakony żeńskie. 239 – przez zakony męskie.

Siostry zakonne prowadzą m.in. 2 szpitale, 3 hospicja, 25 gabinetów lekarskich i terapeutycznych, 28 zakładów opiekuńczo-leczniczych dla dorosłych, 71 domów pomocy społecznej dla dorosłych i 28 prywatnych domów opieki, 7 placówek całodziennej opieki dla niepełnosprawnych, 6 zakładów rehabilitacyjnych, 120 placówek opiekuńczo- wychowawczych dla dzieci i młodzieży specjalnej troski oraz sierot, 10 domów dla matek z dziećmi, 5 hosteli dla bezdomnych oraz 80 stołówek dla biednych.

Bardzo wiele sióstr - ponad 1000 – angażuje się też w pracę charytatywną w dziełach i placówkach prowadzonych przez inne instytucje. W sumie na ok. 17 tys. sióstr zakonnych w Polsce, ponad 2 tys. sióstr zaangażowanych jest w pełnym wymiarze w różnorodną działalność charytatywną, a znaczny procent w wymiarze niepełnym bądź okazjonalnie. Wśród sióstr pracujących w zawodach medycznych są 32 lekarki i 1020 pielęgniarek.

Zakony męskie prowadzą m.in. 7 szpitali, 12 hospicjów, 78 ośrodków opieki Caritas, 27 domów pomocy społecznej i zakładów specjalnych, 16 przychodni i ośrodków zdrowia, 28 ośrodków pomocy rodzinie, 69 poradni psychologiczno-pedagogicznych, 112 świetlic dla dzieci ubogich i z rodzin zagrożonych, 28 warsztatów terapii zajęciowej dla niepełnosprawnych, 3 ośrodki rehabilitacyjne, 11 domów dziecka, 14 ośrodków terapii dla osób uzależnionych, 50 kuchni dla ubogich, 9 schronisk lub noclegowni dla bezdomnych, 3 hostele dla osób uzależnionych i 15 mieszkań chronionych dla mężczyzn. Przy parafiach zakonnych działają 354 zespoły charytatywne.

Ponad 300 zakonników pełni funkcję kapelanów w szpitalach, domach pomocy społecznej, czy w więzieniach, 49 jest duszpasterzami dzieci specjalnej troski, a 15 duszpasterzami głuchoniemych i niewidomych.

Zakony prowadzą również liczne fundacje i stowarzyszenia, których celem jest pomoc potrzebującym i szeroko pojęta działalność charytatywna. To min. Fundacja Kapucyńska, Stowarzyszenie SIEMACHA, Stowarzyszenie Miłosierdzia AIC Polska, czy Związek Polskich Kawalerów Maltańskich.