O diakonacie kobiet

Zdaniem kard. Kaspera w sensie ścisłym nie można Siedmiu uważać za diakonów w późniejszym znaczeniu. Trzeba ich raczej pojmować jako przełożonych hellenistycznych wspólnot chrześcijan wywodzących się z pogaństwa. Nie należy również ograniczyć ich posługi jedynie do obsługiwania stołów. Szczególnie Szczepan działał jako uzdolniony charyzmatycznie kaznodzieja (Dz 6, 8 – 7, 60). Filip był aktywny jako misjonarz i katecheta i udzielał chrztu (Dz 8). List do Filipian (1, 1), a także wczesnochrześcijańskie Didache (15, 1n), wymieniając diakonów, widzą ich miejsce zaraz po biskupach, stawia się im wymagania nieco zbliżone do biskupich (1 Tm 3, 1-7; 3, 8-12). Obu tym tytułom nie należy jednak nadawać późniejszego znaczenia.

BISKUPI, PREZBITERZY, DIAKONI

Biskupi (episkopoi), dosłownie nadzorcy, obok prezbiterów (presbyteroi), czyli starszych, stanowią w pierwotnym Kościele grono odpowiedzialnych, upoważnionych do przekazywania depozytu wiary. Wymieniają ich Dzieje Apostolskie: „Uważajcie na samych siebie i na całe stado, nad którym Duch Święty ustanowił was biskupami, abyście kierowali Kościołem Boga, który On nabył własną krwią” (Dz 20, 28). Czytamy o nich także w Liście do Filipian: „Paweł i Tymoteusz, słudzy Chrystusa Jezusa, do wszystkich świętych w Chrystusie Jezusie, którzy są w Filippi, wraz z biskupami i diakonami” (Flp 1, 1).

Na początku różnica między terminami presbyteroi i episkopoi nie była wyraźna. Jedni i drudzy zdaniem św. Pawła mieli być dla swoich wspólnot pasterzami (Dz 20, 12. 28). Kard. Kasper zauważa jednak, że episkopoi pojawiają się wśród chrześcijan mówiących po grecku, którzy wywodzili się z pogaństwa. W tym kontekście ich posługę należy widzieć jako opiekę nad wspólnotą.

Starszych, czyli presbyteroi, spotykamy najpierw w Dziejach Apostolskich przy okazji kolekty antiocheńskiej: „Tak też zrobili, wysyłając [jałmużnę] starszym przez Barnabę i Szawła” (11, 30). Następnie kilkakrotnie są wymieniani na tak zwanym Soborze Jerozolimskim. Zawsze jednak w łączności z filarami Kościoła: „Zebrali się więc Apostołowie i starsi, aby rozpatrzyć tę sprawę” (Dz 15, 6) lub „Wtedy Apostołowie i starsi wraz z całym Kościołem postanowili wybrać ludzi przodujących wśród braci” (Dz 15, 22). Autor Dziejów Apostolskich nie odnotowuje wprawdzie ustanowienia starszych, ale wyraźnie wskazuje na obecność tego grona w pierwotnym Kościele.

Na pewno św. Paweł, jak informują Dzieje Apostolskie, wszędzie tam, dokąd przybywał, ustanawiał starszych (presbyteroi). Czynił to, nakładając ręce. Temu obrzędowi, który nosi wyraźne znamiona święceń, towarzyszyła modlitwa i post (Dz 14, 23). Współcześnie przyjmuje się, że mianem presbyteroi określano przełożonych w środowisku hellenistyczno-judeochrześcijańskim. Nawiązywano w ten sposób do odpowiedniej instytucji synagogalnej.

Podsumowując, należy zauważyć, że w tekstach Nowego Testamentu biskupów i prezbiterów nazywa się zwierzchnikami i przełożonymi wspólnot. Towarzyszy ich posłudze autorytet, który jest następstwem gestu „włożenia rąk”, czyli święceń.

Diakoni z kolei pojawiają się obok biskupów w adresie Listu do Filipian (1, 1), a także w Pierwszym Liście do Tymoteusza: „Diakonami tak samo [jak biskupami] winni być ludzie godni, w mowie nieobłudni, nie nadużywający wina, niechciwi brudnego zysku, [lecz] utrzymujący tajemnicę wiary w czystym sumieniu. […] Diakoni niech będą mężami jednej żony, rządzący dobrze dziećmi i własnymi domami. Ci bowiem, skoro dobrze spełnili czynności diakońskie, zdobywają sobie zaszczytny stopień i ufną śmiałość w wierze, która jest w Chrystusie Jezusie” (3, 8-10. 12-13).

W pierwotnym Kościele diakonom stawia się podobne wymagania jak biskupom. Ich obecność potwierdzają św. Klemens Rzymski i św. Ignacy Antiocheński. Diakoni sprawowali liczne liturgiczne, katechetyczne, charytatywne i administracyjne posługi u boku biskupa i jako jego pomocnicy. Uważano ich za oko i ramię biskupa. Diakoni byli odróżniani od prezbiterów i przede wszystkim nie mogli przewodniczyć Eucharystii. Mimo to jako kierownicy różnych regionów byli w Rzymie przez dłuższy czas bardziej wpływowi od prezbiterów.

HIERARCHIA

W okresie poapostolskim uformował się potrójny urząd: biskup – prezbiter – diakon, a także episkopat monarchiczny. Św. Klemens Rzymski około 96 r. w „Liście do Koryntian” poświadcza istnienie dwustopniowej hierarchii w Kościele w Rzymie końca I w. Obok biskupów, stanowiących pierwszy stopień, wymienia diakonów, „zawsze na drugim miejscu i nigdy bez nich”. Pojawiający się w liście prezbiterzy nie stanowią oddzielnego stopnia, ale oznaczają przełożonych.

Trójstopniowa hierarchia występuje po raz pierwszy u św. Ignacego Antiocheńskiego (ok. 107 r.), który w „Liście do Kościoła w Smyrnie” przykazuje: „Wszyscy idźcie za biskupem, jak Jezus Chrystus za Ojcem, i za waszymi prezbiterami jak za Apostołami. A diakonów poważajcie jak przykazania Boże”. Na czele Kościoła lokalnego na początku II w. stoi jeden biskup, który jest pasterzem i nauczycielem. Prezbiterzy tworzą kolegium służące mu pomocą. Diakoni zaś stają się pomocnikami i „współsługami”.

Nowy Testament i wczesna tradycja wyraźnie ukazują kształtowanie się struktury Kościoła. Nie znajdujemy tam jednak jednoznacznego potwierdzenia święceń diakonis. Nie pojawia się w klasycznych tekstach ukazujących sukcesję. Kard. Kasper obecne propozycje święceń diakonis nazywa „nowym tworem”, który przekracza ramy tradycji.