Mija 70 lat od śmierci kard. Augusta Hlonda

I wojna światowa przyniosła drastyczną zmianę sytuacji politycznej w Europie. Rozpad Austro-Węgier stał się impulsem do reorganizacji struktury Towarzystwa Salezjańskiego. Dekretem z 1 grudnia 1919 roku ks. Augustowi Hlondowi została powierzona funkcja inspektora Inspektorii niemiecko-węgierskiej. Po walkach o przyłączenie Górnego Śląska do Polski, również i w administracji kościelnej musiał zostać rozwiązany problem podziału. Starania strony polskiej dążyły do odłączenia się od jurysdykcji diecezji wrocławskiej. Stolica Apostolska utworzyła podległą sobie Administrację Apostolska Górnego Śląska. Jej administratorem 7 listopada 1922 roku został ks. Hlond, który osiem dni później został podniesiony do godności protonotariusza apostolskiego.

W czasie administratury Hlond powołał do życia tygodnik „Gość Niedzielny”. Jego zasługą było również nabycie działek przeznaczonych pod budowę katedry, kurii diecezjalnej oraz seminarium duchownego, a także zapoczątkowanie procesu jego budowy. Ponieważ brakowało odpowiednich funduszy, a także ze względu na trudną sytuację polityczno-narodowościową, utworzenie Seminarium Duchownego w Katowicach zostało odłożone. Ks. Hlond zdecydował się na budowę w jego miejsce gmachu seminarium w Krakowie. 

Z inicjatywy ks. Hlonda miała również miejsce uroczysta koronacja cudownego obrazu Matki Boskiej Piekarskiej w sierpniu 1925 roku. W lutym 1925 roku został podpisany w Rzymie konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską, ratyfikowany przez Polskę 27 marca. W listopadzie doszło do utworzenia diecezji katowickiej, po włączeniu do niej terenu Śląska Cieszyńskiego. W grudniu Hlond został mianowany przez papieża Piusa XI jej biskupem. 3 stycznia 1926 roku w kościele pw. św. Piotra i Pawła nastąpiła konsekracja nowego biskupa. 

13 stycznia zmarł kard. Edmund Dalbor, arcybiskup metropolita gnieźnieński i poznański, prymas Polski. Papież na prymasa Polski powołał w czerwcu 1926 roku właśnie bp. Augusta Hlonda. 20 czerwca 1927 roku, na tajnym konsystorzu, papież Pius XI wyniósł abp. Augusta Hlonda do godności kardynalskiej. Zgodnie z dawną tradycją, król, z upoważnienia papieskiego, nakładał biret kardynalski polskim kardynałom. Po odzyskaniu niepodległości ten przywilej papież Pius XI przywrócił – 29 czerwca 1927 roku na Zamku Królewskim w Warszawie prezydent Ignacy Mościcki nałożył biret na głowę ks. Augusta Hlonda.

W grudniu 1927 roku prymas udał się do Rzymu, gdzie odbywały się uroczystości związane z nadaniem godności kardynalskiej. W Kaplicy Sykstyńskiej 22 grudnia otrzymał wraz z innymi nowo nominowanymi kardynałami z rąk Piusa XI kapelusz kardynalski, a 15 stycznia 1928 roku objął kościół tytularny Santa Maria della Pace.

26 maja 1931 roku, na prośbę Hlonda, Pius XI mianował go protektorem Wychodźstwa Polskiego na świecie. Umożliwiło to założenie przez kardynała w następnym roku Towarzystwa Chrystusowego z siedzibą w Potulicach. 

Dzięki jego staraniom papież Pius XI nadał archikatedrze gnieźnieńskiej w 1931 roku honorowy tytuł bazyliki mniejszej. Z inicjatywy Hlonda w latach 1934-1935 powstał w tej bazylice cykl 16 płaskorzeźb przedstawiających sceny z życia św. Wojciecha na tle dziejów Polski. Twórcą płaskorzeźb był cieszący się międzynarodowym uznaniem kapucyn o. Efrem Maria z Kcynii (Stanisław Klawitter). 

Kard. Hlond bardzo aktywnie uczestniczył w wydarzeniach w Polsce oraz odbywał liczne podróże zagraniczne. Był zwolennikiem idei Akcji Katolickiej, której działalność organizował na terenach II Rzeczypospolitej. W swojej działalności zdawał sobie sprawę, jaką rolę odgrywa praca z dziećmi i młodzieżą. Miał również świadomość, jaką rolę w kształtowaniu postawy religijnej i patriotycznej odgrywa harcerstwo. 

Po wybuchu wojny, we wrześniu 1939 roku kard. Hlond, po naradzie z nuncjuszem apostolskim abp. Filippo Cortesi oraz ministrami Eugeniuszem Kwiatkowskim i Józefem Beckiem, podjął decyzję o opuszczeniu kraju. Przez Zaleszczyki i Rumunię udał się do Stolicy Apostolskiej, do której dotarł 19 września. Po krótkim pobycie w Rzymie, na początku października 1939 roku Hlond podjął nieudaną próbę powrotu do Polski. W listopadzie i grudniu 1939 roku, korzystając z anteny Radia Watykańskiego, Hlond wygłaszał orędzia. 

Od czerwca 1940 roku kardynał przebywał we Francji. W czasie pobytu w Lourdes napisał wstrząsającą relację dotyczącą położenia Kościoła i społeczeństwa polskiego pod okupacją niemiecką. Materiał zatytułowany „l’Ordre nouveau en Pologne” („Nowy porządek w Polsce”) został wydany anonimowo w 1943 roku na łamach „Cahiers du Temoignage Chretien” – czasopisma założonego przez francuski ruch oporu, redagowanego przez jezuitę o. Pierre Chailleta. 

W lutym 1944 roku kard. Hlond został aresztowany przez Niemców w Opactwie Królewskim w Hautecombe. Od tego czasu Hlond znalazł się w rękach Sicherheitsdienstu. Przez dwa miesiące był w tzw. hotelu Gestapo w Paryżu. Następnie został przeniesiony do klasztoru Sióstr św. Pawła w Bar-le-Duc, a później do klasztoru Sióstr Chrześcijańskiej Miłości w Wiedenbrueck w Westfalii. 

Uwolniony z niemieckiej niewoli w kwietniu 1945 roku, udał się do Paryża, gdzie spotkał się m.in. z Charles’em de Gaulle’em. Pod koniec kwietnia przybył do Rzymu. Mimo chęci jak najszybszego powrotu do Polski po zakończeniu wojny, okazało się to jednak możliwe. Pobyt w Rzymie trwał do lipca, a kardynał uzyskał od papieża Piusa XII nadzwyczajne pełnomocnictwa. Hlond, dzięki uzyskanym informacjom dotyczącym bieżącej sytuacji w kraju, sformułował wiele propozycji w sprawie odbudowy życia kościelnego i religijnego w Polsce.