Małopolska Ziemia Święta

Miejsce to jest związane z biografią Karola Wojtyły. To tutaj Wojtyła senior zabrał synów, Karola i Edmunda, po śmierci swojej żony Emilii. Przyszły papież wielokrotnie powracał na kalwaryjskie dróżki.

PIONIERSKIE PRZEDSIĘWZIĘCIE

Historia kalwarii rozpoczyna się od krzyża postawionego na górze Żarek przez Mikołaja i Dorotę Zebrzydowskich, a następnie kościółka, którego budowa ruszyła w 1600 r., ogłoszonym przez papieża rokiem jubileuszowym. Mikołaj Zebrzydowski był właścicielem okolicznych ziem. Marszałek wielki koronny, wojewoda lubelski i krakowski, senator, człowiek bardzo wpływowy i zamożny, był przy tym gorliwym katolikiem, uchodzącym za ascetę. W historii zapisał się także jako przywódca nieudanego rokoszu przeciwko królowi Zygmuntowi III Wazie.

Były dworzanin Zebrzydowskiego, Hieronim Strzała, przywiózł mu z Ziemi Świętej gipsowy odlew Bazyliki Grobu Pańskiego i plan Jerozolimy. Marszałek zapragnął – pod wpływem jego opowieści o Jerozolimie i po lekturze książki Christiana Adrichomiusa o Palestynie z czasów Chrystusa – by na porośniętych lasami wzgórzach lanckorońskich wybudować kalwarię identyczną jak jerozolimska. Zaprosił w to miejsce bernardynów, których współbracia pracowali w Ziemi Świętej, oddał im ten teren na własność i ufundował klasztor i kościół, czyniąc ich opiekunami planowanej kalwarii.

Przedsięwzięcie było pionierskie i imponujące. – Cały układ urbanistyczny miasta, z fragmentami jego zabudowań, bramami, placami, wąskimi uliczkami, przekładano na układ parkowy – mówi o. Tarsycjusz Bukowski OFM. Do pomiaru terenu i ustalania miejsc poszczególnych kaplic Zebrzydowski zatrudnił Feliksa Żebrowskiego, matematyka, mierniczego i astronoma. Fakt, że ukształtowanie terenu nieco odbiegało od topografii Jerozolimy, uznał za pożyteczny, bo – jak mówił – „za jeden krok Chrystusa winniśmy zrobić dziesięć”. Na zalesionych pagórkach razem rozpoznali Golgotę (Góra Żarek), Górę Oliwną (wzniesienie pod Lanckoroną), Górę Syjon (pagórek w okolicy Domu Kajfasza), Górę Moria (gdzie powstał Ratusz Piłata) i Cedron (czyli Skawinkę). Dosłowność splatała się z umownością.

PRZECINAJĄCE SIĘ DRÓŻKI

W święto Znalezienia Krzyża w 1608 r. bernardyni odprawili w tym miejscu pierwsze nabożeństwo pasyjne, na które przybyło około 6 tys. pątników. W 1612 r. papież Paweł V ustanowił odpust zupełny za pobożne odprawienie męki Pańskiej przy kalwaryjskich stacjach.

Kiedy Zebrzydowski w liście do ojców bernardynów pisał, że Kalwarię budować będzie na chwałę Bożą, nie było to pustosłowie. Przed rozpoczęciem prac przy każdej kaplicy pościł, spowiadał się, słuchał Mszy, fundamenty kazał kłaść w wigilię lub w oktawę świąt Matki Bożej lub w poświęconą Jej sobotę. Stopniowo wzgórze o powierzchni 6 km kw. zabudowywano barokowymi i manierystycznymi kościółkami, kaplicami, figurkami i mostami, które na długości 5 km łączyły alejki nazwane dróżkami. Zebrzydowski ustalił na nich dwa biegnące w przeciwnych kierunkach, ale w wielu miejscach przecinające się szlaki pielgrzymkowe: dróżki Pana Jezusa i dróżki Matki Bożej. Dróżki Pana Jezusa podzielił na Drogę Pojmania i Drogę Krzyżową. Za jego życia powstały: Ratusz Piłata, Grób Pana Jezusa, Ogrójec, Kaplica Pojmania, Dom Annasza, Dom Kajfasza, Pałac Heroda, Domek Matki Bożej, Kaplica Włożenia Krzyża, Wieczernik, Kaplica Wniebowstąpienia, Kaplica Płaczu zwana Sercem Maryi, Kaplica Drugiego Upadku zwana też Bramą Zachodnią, Pustelnia Pięciu Braci Polaków z kaplicą św. Marii Magdaleny, Kaplica św. Rafała. Niektóre kaplice otrzymywały symboliczne kształty: serca (Kaplica Serca Maryi), róży (Domek Matki Bożej), krzyża greckiego (Ratusz Piłata), sarkofagu (Grobu Matki Boskiej). W Kaplicy Ogrójca z Pawłem Baudarthem, głównym wykonawcą kalwarii, zbudował kamienną grotę, w której umieścił naturalnej wielkości posąg modlącego się Chrystusa i anioła z kielichem; w Domu Kajfasza – figurę przykutego do kolumny biczowanego Zbawiciela. Do kościoła Ukrzyżowania zamówił u o. Franciszka Lekszyckiego OFM cztery obrazy: „Przybicie do krzyża”, „Ukrzyżowanie”, „Zdjęcie z krzyża”, „Namaszczenie” (obecnie są tam ich kopie, oryginały przeniesiono do bazyliki). Bernardyni, którzy byli stolarzami, snycerzami, organmistrzami, wyposażali kapliczki w ołtarze i małe organy. Po śmierci Zebrzydowskiego w 1620 r. budowę kontynuowali jego syn Jan, wnuk Michał, prawnuczka Anna Czartoryska i Magdalena Czartoryska. Pojedyncze budowle uzupełniające dróżki powstawały jeszcze w wieku XIX i XX. W okresie zaborów, gdy austriacka administracja nakazała ograniczenie liczby kalwaryjskich misteriów, kapliczki zostały wypełnione obrazami Jana Jerzyczka, które miały przenosić wyobraźnię pątników do ewangelicznych scen przypisanych danemu kościółkowi. W ubiegłym roku na dróżkach pomiędzy kapliczkami św. Weroniki i św. Szymona z Cyreny został otwarty „Dom życia”, ośrodek wsparcia dla rodzin i osób mierzących się z trudnościami w związku z chorobą lub niepełnosprawnością dziecka lub jego utratą.