Bliżej do biskupa

W ciągu kilku dziesięcioleci po II wojnie światowej władze komunistyczne różnymi metodami próbowały ograniczać działalność Kościoła katolickiego. Sprzeciwiały się powstawaniu nowych parafii, a przez naciski na biskupów próbowały wpłynąć na ich obsadę. Obowiązywała zasada: im dalej wierni mieli do biskupa czy kościoła parafialnego, tym lepiej. Rządzący komuniści próbowali nawet nie uznawać ustanowionych przez papieża ordynariuszów (np. bp. Piotra Gołębiowskiego w Sandomierzu, bp. Czesława Kaczmarka w Kielcach czy bp. Ignacego Tokarczuka w Przemyślu). W tej atmosferze o powstaniu nowych metropolii czy diecezji nie mogło być mowy. Kolejną trudnością był nieuregulowany spór z Niemcami o naszą zachodnią granicę.

Ważnym momentem był rok 1972. Paweł VI, już po uznaniu przez RFN polskiej granicy na na Odrze i Nysie, na mocy bulli Episcoporum Poloniae coetus ustanowił pełnoprawne diecezje na ziemiach zachodnich i północnych (które znalazły się w granicach Polski po II wojnie światowej), mianując dotychczasowych administratorów apostolskich we Wrocławiu, Opolu, Gorzowie, Szczecinie – Kamieniu Pomorskim, Koszalinie – Kołobrzegu biskupami rezydencjalnymi. Do uregulowania pozostała jeszcze sprawa diecezji, których stolice biskupie po 1945 r. znalazły się w obrębie ZSSR.

ODŁĄCZENIE OD WILNA

W maju 1989 r. uchwalona została Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, która uznawała osobowość prawną Kościoła. Kilka miesięcy później do Warszawy przyjechał pierwszy po 1945 r. nuncjusz apostolski abp Józef Kowalczyk. Jednym z jego priorytetów miało być przygotowanie nowego podziału struktur administracyjnych Kościoła w Polsce.

W styczniu 1991 r., w warunkach odzyskanej przez Polskę wolności, reaktywowany został Ordynariat Polowy, na czele którego stanął bp Sławoj Leszek Głódź, późniejszy biskup warszawsko-praski, aktualnie emerytowany metropolita gdański. Podczas czerwcowej pielgrzymki apostolskiej do Polski Jan Paweł II ustanowił archidiecezję białostocką oraz diecezję drohiczyńską. Archidiecezja białostocka stanowiła wcześniej część archidiecezji wileńskiej, która po II wojnie światowej pozostała w granicach Polski, a diecezja drohiczyńska – część diecezji pińskiej. Odczytywano to jako uznanie przez Stolicę Apostolską wschodnich granic Polski i stworzenie normalnych struktur kościelnych dla parafii i wiernych żyjących na tym terenie. Już dwa lata wcześniej po wschodniej stronie granicy papież Jan Paweł II reaktywował archidiecezję wileńską, a w 1991 r. diecezję pińską, choć do 2012 r. na czele tej ostatniej stali biskupi w randze nie ordynariuszów, ale administratorów apostolskich.

Powstanie dwóch diecezji na wschodzie Polski nie zmieniało faktu, że nadal było bardzo wiele diecezji rozległych terytorialnie, a kontakt wiernych z biskupami z konieczności był ograniczony. Na przykład największa terytorialnie diecezja warmińska zajmowała obszar ponad 24 tysięcy kilometrów kwadratowych. Pewnym problemem eklezjologicznym był fakt, że jedynie 20 proc. episkopatu stanowili biskupi diecezjalni, a pozostali byli biskupami pomocniczymi.

Doskonale rozumiał to Jan Paweł II, który w liście do kard. Józefa Glempa, prymasa Polski, z 4 października 1991 r. pisał: „Ustanowienie stolic biskupich w Białymstoku i Drohiczynie jest krokiem doraźnym, który przynagla, aby myśleć o całości. Chodzi o to, ażeby struktura organizacyjna Kościoła w Polsce uzyskała stosowną proporcję między wschodem a zachodem nie tylko przez doraźne korekty, ale przez nowe rozplanowanie ośrodków diecezjalnych, wkomponowanych w kościelne prowincja (metropolie). Myślę, że liczba diecezji w Polsce powinna by wzrosnąć, przyjmując w przybliżeniu jako miarę średnią około miliona mieszkańców (katolików) na diecezję. Nie jest to oczywiście miara sztywna, ale orientacyjna”.