Polakom ratującym Żydów poświęcił abp Stanisław Gądecki swoją homilię podczas Mszy Świętej w dniu otwarcia Muzeum im. Rodziny Ulmów w Markowej 17 marca 2016 r.
Uczestniczymy dzisiaj w bardzo znaczącym wydarzeniu. Jego wagę podkreśla m.in. uczestnictwo w nim Pana Prezydenta. Dzięki wysiłkowi Pana Marszałka i jego Współpracowników będziemy mogli wziąć udział w otwarciu ogólnopolskiej placówki muzealnej poświęconej Polakom ratującym Żydów w czasie Zagłady. Ojciec Święty Franciszek pobłogosławił 13 listopada 2013 r. kamień węgielny pod tę budowlę. A dzisiaj w tym nowoczesnym obiekcie można się zapoznać z historią rodziny sług Bożych Józefa i Wiktorii Ulmów oraz ich dzieci, zamordowanych przez żandarmerię niemiecką 24 marca 1944 r. w odwecie za ukrywanie Żydów. Jednakże cała ekspozycja dotyczy nie tylko rodziny sług Bożych, ale i wielu osób ratujących Żydów, jak choćby ok. 1100 osób znanych z nazwiska, a pochodzących z samego tylko Podkarpacia. (...)
Ulmowie znaleźli się w grupie 122 kandydatów na ołtarze, męczenników II wojny światowej. W sierpniu 2003 r. – dzięki inicjatywie abp. Józefa Michalika – rozpoczął się proces beatyfikacyjny rodziny Ulmów, którego etap diecezjalny zakończył się w lipcu 2011 r. Wtedy też cała dokumentacja została przekazana do Watykanu. Ulmowie stali się przykładem miłości bliźniego w czasie grozy, a tym bardziej w czasie pokoju, gdy za nasze wybory nie musimy płacić własnym życiem. (...)
Polacy pomagali żydom
Panuje pogląd, że Polacy w swej większości byli zadowoleni z nieszczęścia, jakie spotkało Żydów w miastach i miasteczkach okupowanej Polski, a antysemityzm wzmógł się znacznie w okresie II wojny światowej. Uważny czytelnik materiałów znajdzie setki dokumentów świadczących o czymś wręcz przeciwnym. I chociaż nie wiemy dokładnie, ilu Polaków było zaangażowanych w pomoc ludności żydowskiej, bo dokonywało się to w ścisłej konspiracji, to jednak historycy podają orientacyjne dane.
Szwedzki historyk Gunnar Paulsson zauważył, że prawdopodobnie około 100 tys. Polaków zasłużyło na medal Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Setki tysięcy pomagały w drobniejszy sposób, a większość polskiego społeczeństwa była przynajmniej „pozytywnie neutralna”, czyli nie pomagała aktywnie, ale nie współpracowała z okupantem.
Żydowski historyk prof. Antony Polonsky na podstawie swoich badań i ustaleń Teresy Prekerowej stwierdził, że aby ratować jedną osobę żydowskiego pochodzenia w czasie Holokaustu, potrzeba było przynajmniej dwóch lub trzech osób wspierających. „Przyjmując, że dzięki polskiej pomocy ocalało 40-60 tys. Żydów, daje to liczbę między 160 tys. a 360 tys. Polaków, którzy z narażeniem swego życia i życia członków swoich rodzin pomagali ocalić Żydów” – konkluduje prof. Polonsky.
Historyk Hans Furth podaje liczbę ponad miliona obywateli polskich pomagających Żydom w czasie II wojny światowej. Żaden naród w Europie nie złożył tak licznych ofiar na ołtarzu pomocy Żydom, jak złożyli ją Polacy. Dali świadectwo temu, że człowiek w imię miłości bliźniego jest gotów poświęcić własne życie.
W ramach badań naukowych prowadzonych dla Kaplicy Pamięci w Toruniu, ustalono listę imienną ponad 1050 osób, które – podobnie jak rodzina Ulmów – zginęły za pomoc ludności żydowskiej. Polacy zamordowani przez niemieckich nazistów za ukrywanie Żydów oraz pomoc im to najczęściej osoby indywidualne, ale w czasie wojny zdarzały się również sytuacje, kiedy za ukrywanie Żydów pacyfikowano całe wsie i mordowano wszystkich mieszkańców. Wobec wiosek, gdzie zanotowano wypadki ukrywania się Żydów, Niemcy stosowali zasadę odpowiedzialności zbiorowej, karząc często osoby, które nie niosły żadnej pomocy Żydom, ale miały wiedzę na ten temat i nie doniosły władzom okupacyjnym o tym fakcie, a nawet takie, które nie miały o tym najmniejszego pojęcia. Często wystarczyła sama obecność w miejscu, w którym stwierdzono przypadek pomocy ludności żydowskiej.
Znaczną pomoc w czasie II wojny światowej niósł Żydom Kościół katolicki. Z 13 biskupów diecezjalnych lub administratorów pozostałych na urzędzie 11 było zaangażowanych w pomoc ludności żydowskiej. Postawa kolejnych dwóch jest w trakcie kwerendy. Spośród księży diecezjalnych i zakonnych, którzy nie byli w tym czasie uwięzieni w niemieckich obozach, ok. 1 tys. księży katolickich na terenie Polski ratowało Żydów. Księża ukrywali Żydów na plebaniach, zaangażowani byli w pomoc humanitarną oraz w wystawianie metryk urodzenia i aktów chrztu. Około 30 kapłanów zginęło, ratując ludność żydowską. Podczas II wojny światowej na terenie Polski było ponad 360 domów sióstr zakonnych, w których udzielano pomocy Żydom. Żydzi byli ukrywani w ponad 70 klasztorach męskich w Polsce.
Pośród Polaków ratujących Żydów znalazły się też wybitne osobistości świeckie.Należała do nich Irena Sendlerowa oraz współpracujące z nią osoby, które w okresie okupacji uratowały ok. 2,5 tys. żydowskich dzieci. Należał do nich też Henryk Sławik, który – wraz z dr. Józsefem Antallem, a przede wszystkim z prymasem kard. Jusztiniànem Serédim – uratował życie prawie 30 tys. polskim uchodźcom, wśród których było ok. 5 tys. Żydów. Od grudnia 1942 r. działała też Rada Pomocy Żydom „Żegota”, która – jako jedyna instytucja w okupowanej Europie – stawiała sobie za główny cel pomoc Żydom.
Niestety, nie istnieje społeczeństwo idealne i trzeba też powiedzieć, że pośród Polaków znaleźli się i tacy, którzy rabowali, denuncjowali, a nawet zabijali Żydów, pomimo że władze konspiracyjne w Polsce karały śmiercią tego rodzaju przestępców.
Co? Gdzie? Kiedy?
