Badanie historii to dla Kościoła szansa, nie zagrożenie cz.2

Historia jest ważna ale jednak priorytetem dla Kościoła – zwłaszcza wobec ograniczonych sił i środków – jest duszpasterstwo, tu i teraz.

Zapewne nie jestem w tej kwestii obiektywny, bo jestem historykiem. Ale biorę sobie bardzo do serca przekonanie Jana Pawła II, że kultura, a więc także poznanie własnej historii jest wehikułem ewangelizacji. Jeżeli to potraktujemy poważnie, zdamy sobie sprawę, że dobre poznanie własnej historii, a więc własnej wspólnoty, jest pewnym zobowiązaniem i szansą do pogłębienia własnej postawy religijnej i do skutecznego prowadzenia duszpasterstwa. Nie jesteśmy pierwszymi katolikami na tej ziemi, należymy do pewnego ciągu pokoleń. Jan Paweł II doskonale zdawał sobie sprawę, że to ma ogromne znaczenie. Przypomnijmy, że podstawowym przesłaniem jego pierwszej pielgrzymki do Ojczyzny, tej pielgrzymki, która „odmieniła oblicze tej ziemi”, było właśnie nawiązanie do tysiącletniej historii wspólnoty Kościoła na tej ziemi.

Ludzie Kościoła czasami traktują drążenie tematów historycznych jako potencjalne zagrożenie. Proszę zwrócić uwagę, że to zagrożenie zdecydowanie wzrasta, jeśli Kościół sam nie opowiada swojej historii. Odwołam się znów do pozytywnego przykładu związanego z beatyfikacją kard. Stefana Wyszyńskiego. To, że można było w znacznej mierze w sposób bardzo otwarty pokazać zasoby archiwalne związane z Prymasem Wyszyńskim przyczyniło się do rozpropagowania wiedzy o tej postaci.

Opowiadanie przez Kościół historii własnej wspólnoty w sposób rozsądny, uporządkowany, przeciwdziała amnezji, przeciwdziała brakowi świadomości. Oczywiście u tych, którzy chcą się dowiadywać – bowiem będą mieli skąd czerpać wiedzę. Tym, co nie chcą, to i tak niewiele da.

Na czym polega specyfika kościelnych archiwów? W jakim zakresie są dostępne? Jaki jest problem z ich dostępnością?

Kościelne archiwa są z punktu widzenia polskiego prawa archiwami prywatnymi. Nie mają charakteru publicznego i nie można żądać od Kościoła, by je udostępniał tak jak archiwa publiczne. Archiwalia kościelne są dostępne na takiej zasadzie, jak archiwalia rodzinne w domu: zwierzchnik kościelny, który nimi dysponuje podejmuje decyzję, czy je udostępnić, czy nie.

Być może ze strony kościelnej potrzeba by było w tym względzie nieco więcej otwartości, choć, jak wyjaśniał abp Grzegorz Ryś, z dostępnością materiałów archiwalnych starszych niż 50 lat w zasadzie nie ma problemu. To na pewno zawsze jest kwestia roztropnego zarzadzania i podjęcia decyzji.

Natomiast największy problem z dostępnością kościelnych archiwów tkwi nie tyle w braku otwartości władz kościelnych, co raczej w braku uporządkowania tych archiwów i w tym, że często nie są one przygotowane do udostępnienia badaczom. Kościół w Polsce w tę przestrzeń nie inwestował, w związku z tym mamy wiele archiwów, często bardzo cennych, które są nieuporządkowane i pozostają w praktyce niedostępne.

By to zmienić, trzeba by było włożyć czas, pracę i środki. Nie jest to proste. Wymaga serii decyzji i konsekwentnej polityki. Przykładem – moim zdaniem zachęcającym - jest decyzja metropolity warszawskiego o uporządkowaniu i udostępnianiu archiwum Sekretariatu Prymasa Polski. Od kilku stoję na czele niewielkiego zespołu porządkującego to archiwum. Możemy powiedzieć, że decyzja kard. Kazimierza Nycza w moim mniemaniu przyczyniła się do przybliżenia wiernym osoby kard. Wyszyńskiego.

Powinniśmy sobie zdać sprawę z tego, że jako Kościół lokalny dysponujemy archiwami, jako pewnym skarbem, o który trzeba dbać i sukcesywnie nad nim pracować. Nie ma tu prostych rozwiązań strukturalnych. Każda diecezja ma swoją sytuację i swoje możliwości. Natomiast warto podkreślać, że na te zasoby trzeba zwracać uwagę i to uwagę pozytywną – patrząc na nie jako szansę dla Kościoła a nie ewentualne zagrożenie.