Antysemici czy sprawiedliwi?

Duże zasługi w ratowaniu Żydów miał ks. Wiktor Bartkowiak, kapelan obozów przejściowych w Warszawie przy ul. Skaryszewskiej i w Pruszkowie. O niekonwencjonalnych sposobach jego działania mówi historia z kupowaniem dużej ilości wody utlenionej, której potrzebował dla „swoich Żydów” do rozjaśniania im włosów, o czym niedawno pisaliśmy w „Idziemy”.

Ks. Mieczysław Grabowski z parafii św. Teresy we Włochach ukrywał u siebie i u swoich parafian kilka rodzin żydowskich, karmił je, wspomagał finansowo, a także leczył. Udzielił schronienia m.in. artyście Władysławowi Górzańskiemu, niósł także pomoc Żydom w Domu Archidiecezjalnym „Roma” przy ul. Nowogrodzkiej.


ks. Marceli Godlewski, Ks. Jan Raczkowski, bł. k. Roman Archutowski, bp Karol Niemira

Ks. Henryk Hilchen, były radny miasta Warszawy, prowadził na plebanii kuchnię wydającą 2000 obiadów dziennie, w tym również dla Żydów. W ogniskach dla dzieci, które organizował i prowadził, znajdowało się także wielu Żydów. Zastępca dyrektora Caritas w Warszawie ks. Franciszek Lewandowski gromadził cywilne ubrania oraz leki i przekazywał je Żydom. Ks. Leopold Petrzyk, misjonarz, proboszcz warszawskiej parafii Świętego Krzyża, i ks. Jan Rzymełka, także ze Zgromadzenia Misjonarzy św. Wincentego ? Paolo, również organizowali pomoc dla Żydów.

ZA CENĘ ŻYCIA

– Kościół ustami biskupów nawoływał księży i wiernych w kazaniach, w nauczaniu, żeby nie ulegać demoralizacji, jaką niesie ze sobą wojna, a spieszyć z pomocą drugiemu człowiekowi niezależnie od różnic etnicznych. Przypominał, że w Kościele wszyscy są braćmi i każdy człowiek ma prawo do wsparcia w trudnej sytuacji – zauważa ks. Małecki.

Skalę tej pomocy prof. Jan Żaryn ocenia jako olbrzymią. – Nie da się tego wyliczyć do końca w sposób wymierny. Prócz bezpośredniej pomocy ważne było oddziaływanie duszpasterskie. Mam na to dowody z relacji osób świeckich, które decydowały się na niesienie pomocy Żydom, będąc wcześniej w potwornym dylemacie sumienia, czy należy narażać na śmierć całą swoją rodzinę. Postawa bardzo wielu kapłanów podczas spowiedzi w konfesjonale powodowała, że katolicy świeccy udzielali pomocy Żydom – mówi prof. Żaryn.

Dużą zasługę w ratowaniu Żydów mieli księża salezjanie z bazyliki na warszawskiej Pradze. Ks. Stefan Blezień SDB i ks. Tadeusz Głąb SDB jawnie wzywali dzieci i rodziców do udzielania pomocy Żydom, określając to jako obowiązek chrześcijańskiego miłosierdzia. Zachowały się relacje naocznych świadków, którzy relacjonują, jak salezjanie ukrywali żydowskich chłopców w podziemiach kościoła.

– W Otwocku pod Warszawą z pomocy Żydom znany był ks. Jan Raczkowski, pracujący w parafii św. Wincentego ? Paulo – mówi Artur Rytel-Andrianik, archiwizujący materiały do projektu „Księża dla Żydów”. Ks. Raczkowski zasłynął także jako kapelan Armii Krajowej i dowódca Szarych Szeregów. Jemu poświęcony jest jeden z rozdziałów książki Stanisława Wygodzkiego: „Koncert życzeń”. Ks. Raczkowski sam ukrywał Żydów, a osoby przechowujące Żydów wspomagał pieniężnie. Zorganizował pomoc dla getta, a harcerze dostarczali tam żywność, wystrzeliwując ją za pomocą dużych proc. Ocalałym wystawiał metryki chrztu. Z ambony nawoływał do niesienia pomocy Żydom, karcąc tych, którzy mogliby ich wydać. O jego działalności świadczy także dokument złożony przez Żydów w Komitecie Żydowskim w Otwocku w 1945 r. – Ks. Raczkowski uhonorowany będzie medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Poszukujemy rodziny ks. Raczkowskiego, by odznaczenie mogło zostać przekazane – mówi Artur Rytel-Andrianik.

Ks. Zygmunt Choromański, ówczesny proboszcz parafii św. Aleksandra, późniejszy biskup, zajmował się dostarczaniem metryk do getta i na Pawiak. Ważną postacią w tej działalności był także ks. Julian Chrościcki, który ukrywał rodziny żydowskie, wyrabiał papiery i organizował pomoc lekarską dla potrzebujących. Zadenuncjowany, trafił na Pawiak, później do więzienia na Zamek w Lublinie. Niejedyny to ksiądz, który pomoc Żydom przypłacił życiem. Ks. Henryk Czapczyk, prefekt Szkoły Kolejowej w Warszawie, za wygłaszanie pogadanek do młodzieży o potrzebie współżycia z młodzieżą żydowską został wywieziony do Dachau, gdzie poniósł śmierć.

Niektórzy spośród kapłanów, którzy oddali życie za ratowanie Żydów, są dziś na liście 108 błogosławionych męczenników II wojny światowej. To między innymi ks. Roman Archutowski, rektor seminarium duchownego w Warszawie, który odważnie odwiedzał rodziny żydowskie, przeprowadzał je do bezpiecznych mieszkań i wreszcie sam trafił na Pawiak. Wywieziony do KL Majdanek zakończył życie 18 kwietnia 1943 r. Podobnie jak bł. ojciec Anicet Kopliński, kapucyn, zwany „jałmużnikiem Warszawy”, który niósł pomoc głównie poprzez organizowanie żywności dla potrzebujących. Kiedyś przez druty getta podawał dzieciom żydowskim chleb i kilka cebul, nie zważając na to, że kilkadziesiąt metrów dalej stał uzbrojony żandarm. Trafił do Auschwitz, gdzie został skatowany przez esesmanów. Zmarł 16 października 1941 r.