Antysemici czy sprawiedliwi?

PARAFIA W GETCIE

Jednym z pierwszych kapłanów, którzy organizowali pomoc Żydom w Warszawie, był ks. Marceli Godlewski, proboszcz parafii Wszystkich Świętych. – Kościół Wszystkich Świętych znajdował się w granicach getta, przychodziło do niego około 5 tys. ochrzczonych Żydów – mówi ks. dr Henryk Małecki, były proboszcz parafii Wszystkich Świętych, który zabiegał o uhonorowanie ks. Godlewskiego medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Wybitny uczony prof. Ludwik Hirszfeld, jeden z uratowanych z Zagłady, napisał, że wszyscy rabini razem wzięci w Warszawie nie zrobili dla Żydów tyle, ile zrobił ks. Godlewski. Wiadomo, iż na plebanii ks. Godlewski przechowywał ponad sto osób żydowskiego pochodzenia. Wielu innych wyprowadził z getta. Uratował m.in. Ludwika Zaleskiego-Zamenhofa, wnuka twórcy języka esperanto. – W zakamarkach kościoła Wszystkich Świętych do dziś jest wiele takich miejsc, o których się mówi: „Właśnie tutaj byli ukrywani Żydzi” – opowiada ks. Małecki.

KSIĘŻA ODZNACZENI MEDALEM SPRAWIEDLIWY WŚRÓD NARODÓW ŚWIATA: ks. Bruno Boguszewski, ks. Stanisław Falkowski, ks. Mikołaj Ferenc, ks. Władysław Głowacki, ks. Marceli Godlewski, ks. Józef Gorajek, ks. Antoni Kania, ks. Michał Kubacki, ks. Albin Małysiak, ks. Stanisław Mazak, ks. Aleksander Osiecki, ks. Andrzej Osikowicz, ks. Jan Patrzyk, ks. Jan Pawlicki, ks. Jan Poddębniak, ks. Jan Raczkowski, ks. Jan Sielewicz, ks. Adam Skałbania, ks. Franciszek Smorczewski, ks. Witold Stolarczyk, o. Adam Sztark, ks. Witold Szymczukiewicz, ks. Ludwik Wolski, o. Ludwik Wrodarczyk, ks. Mieczysław Zawadzki, ks. Jan Zawrzycki, ks. Ignacy Życzyński.

Ks. Godlewski oddał swój własny dom w Aninie siostrom Franciszkankom Rodziny Maryi, które również tam ukrywały Żydów. Ich przełożona, matka Matylda Getter, która uratowała ponad 500 dzieci żydowskich, blisko współpracowała w tej dziedzinie z niepokalankami i urszulankami. Podobnie jak do getta, tak i do Anina ks. Godlewski dostarczał żywność. Wystawiał Żydom metryki. A dzięki temu, że był postawnym mężczyzną, podobno wyprowadzał z getta małe dzieci ukryte pod sutanną. Dzieci przerzucano też z getta przez mur w umówione miejsca. Ks. Godlewski przyczynił się do uratowania od 1000 do nawet 3000 Żydów!

Abp Stanisław Gall zdecydował w końcu o utworzeniu nowej „parafii” przy kościele Wszystkich Świętych dla faktycznie ochrzczonych Żydów. Ich duszpasterzem został wikary parafii ks. Antoni Czarnecki. – Pamiętam ks. Czarneckiego, od kiedy przyszedłem na probostwo do parafii św. Katarzyny w Warszawie w 1984 r. Ks. Czarnecki był wtedy emerytowanym proboszczem tej parafii. Zauważyłem, że w ogrodzie przy plebanii często zatrzymywał się przy małej figurce Matki Bożej i płakał – wspomina ks. dr Józef Maj.

Dopiero wtedy ks. Maj poznał historię czasu wojny. Przy tej figurce Matki Bożej, znajdującej się wówczas na terenie getta, ks. Czarnecki spotykał się z Żydami – katolikami. Tu przygotowywał do przyjęcia chrztu tych, którzy sami prosili o ten sakrament. Kiedy likwidowano getto, wyniósł figurę, odprowadzany do bramy tłumnie przez Żydów i żegnany ich szlochem. – Ks. Czarnecki dostarczał metryki Żydom, był włączony w siatkę konspiracyjną, ale sam ze względów bezpieczeństwa metryk nie przygotowywał – opowiada ks. Maj.– Ks. Czarnecki organizował naukę języka polskiego, aby zapobiec dekonspiracji żydowskich dzieci po stronie aryjskiej. Jego wielką zasługą była pomoc Żydom w korespondencji z ich rodzinami w Ameryce, Szwajcarii i innych krajach. Niestety, w większości przypadków listy pozostawały bez odpowiedzi – opowiada ks. Maj. Do getta przynosił leki i jedzenie. Pomagał Żydom w ucieczkach, korzystając z pomocy pracownika miejskiej elektrowni. Współpracował z księżną Izabelą Radziwiłłową, a ona z kolei z ks. Stefanem Niedzielakiem (zamordowanym w 1989 r.). Księżna Radziwiłłowa lokowała dzieci żydowskie w zakonach.

Jak wynika z badań prowadzonych przez ks. prof. Pawła Rytel-Andrianika w ramach projektu „Księża dla Żydów”, w stolicy kilkudziesięciu, a może nawet ponad stu duchownych pomagało Żydom. Nie wiemy, ilu działało jak o. Franciszek Pauliński, o. Edmund Krauze czy legendarny ks. Jan Zieja – w środowisku konspiracyjnego Frontu Odrodzenia Polski, którego współzałożycielką była wybitna działaczka katolicka i pisarka Zofia Kossak. To właśnie z FOP, a wręcz imiennie od Zofii Kossak, wyszła inicjatywa utworzenia konspiracyjnej Rady Pomocy Żydom, którą pisarka nazwala imieniem nieistniejącego Konrada Żegoty.

Na mocy konkordatu z 1925 roku parafie katolickie pełniły równocześnie funkcje dzisiejszych Urzędów Stanu Cywilnego. Wydawane przez nie metryki były jednocześnie dokumentami państwowymi i umożliwiały wyrobienie dokumentów na nową tożsamość. W przypadku Żydów celem nie było stwierdzenie chrztu, który nie tylko nie chronił przed zagładą, ale często ją wręcz przyśpieszał. Chodziło o uzyskanie w niemieckich urzędach nowej – aryjskiej tożsamości.

Ks. Jan Zieja wspominał: „Dane mi było w kilkudziesięciu wypadkach udzielić pomocy prześladowanym Żydom, dzieciom i starszym, rola moja polegała na podtrzymaniu na duchu zwątpiałych i zalęknionych i na udzielaniu im pomocy doraźnej (nocleg, posiłek), na wyrobieniu nowych dokumentów i umieszczeniu ściganych gdzieś w miejscu bezpiecznym, możliwie na stałe”.