ABC obchodów Bożego Ciała cz.1

O. Mikołaj Walczak OP to duszpasterz i liturgista w klasztorze Wniebowzięcia NMP w Tarnobrzegu, współpracownik Dominikańskiego Ośrodka Liturgicznego.

KAI: Co to jest Boże Ciało?

Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej, bo tak brzmi pełna nazwa Bożego Ciała, to święto, w którym Kościół skupia naszą uwagę na Najświętszym Sakramencie. Tego dnia przyglądamy się Eucharystii w czterech perspektywach. Po pierwsze jest ona ucztą ofiarną, na której spożywamy Ciało i Krew Chrystusa, który z miłości do nas, samego siebie składa w ofierze. Po drugie, ta Uczta karmi nasze dusze łaską. Po trzecie – Eucharystia jest zadatkiem życia wiecznego; przez to, że przyjmujemy Eucharystię, de facto już żyjemy życiem wiecznym. Dalej – napełnieni łaską przez Eucharystię otrzymujemy przedsmak przyszłej chwały. Po czwarte – jest sakramentem jedności Kościoła, Kościoła pielgrzymującego (nas żyjących na ziemi), oczyszczającego się (dusz w czyśćcu) i uwielbionego (świętych w niebie).

Mój współbrat, św. Tomasz z Akwinu, zebrał te rzeczywistości w jednej modlitwie: „O święta Uczto, na której pożywamy Chrystusa, odnawiamy pamięć Jego męki, dusze napełniamy łaską i otrzymujemy zadatek przyszłej chwały”.

Boże Ciało to jeden z młodszych obchodów liturgicznych.

Jaka jest jego historia?

Warto jest przypomnieć, że początek drugiego tysiąclecia to dla Kościoła na Zachodzie czas mierzenia się z kwestią realnej obecności Jezusa w Najświętszym Sakramencie. Zaczynały pojawiać się na przykład tezy, że obecność ta nie jest realna, tylko symboliczna. W X, XI w. toczono wiele różnych dyskusji, a wierni coraz mniej byli angażowani w celebrację Eucharystii. Stąd w Kościele pojawiło się coś, co można nazwać pragnieniem oglądania Hostii (désir de voir l’hostie). W związku z tym zaczął rodzić się kult eucharystyczny poza Mszą św. Uroczystość Bożego Ciała wpisuje się w to zjawisko.

Ustanowienie jej ma również związek z objawieniami, których doświadczyła w pierwszej połowie XIII w. św. Julianna z Cornillon. Pan Jezus miał się w nich upominać o ustanowienie osobnego święta dla uczczenia Najświętszego Sakramentu. Lokalnie zaczęto obchodzić to święto poddając wizje św. Julianny pod osąd komisji teologicznych w skład której wchodzili m.in. przyszły papież Urban IV oraz dominikanie. Koniec końców, właśnie Urban IV wydał bullę ustanawiającą uroczystość Ciała Chrystusa. Ta uroczystość jednak nie przyjęła się w Kościele. Dopiero przeszło 50 lat później papież Jan XXII ogłosił bullę Urbana IV ponownie.

Uroczystość jest odpowiedzią Kościoła, w której wykłada się prawdziwą naukę o sakramencie Eucharystii.

Jak przebiega uroczystość?

Boże Ciało kojarzy nam się przede wszystkim z procesją teoforyczną – z Najświętszym Sakramentem. Warto jednak przypomnieć, że procesje nie towarzyszyły tej uroczystości od początku.

Na jej obchody składało się oficjum brewiarzowe i Eucharystia. Teksty liturgiczne, które do tej pory są używane w liturgii – w celebracji Mszy jak i Liturgii Godzin – według tradycji (dosyć prawdopodobnej) zostały przygotowane przez św. Tomasza z Akwinu, a modlitwa wspomniana wyżej jest antyfoną do Magnificat. Procesja natomiast, jako integralna część obchodów, pojawiła się później. Nie jest łatwo stwierdzić, w którym dokładnie momencie – lokalnie pojawiały się one już w XIII w., w XIV w. były sprawowane już w Niemczech, Francji, Hiszpanii, Anglii, a także w Polsce – w Płocku i we Wrocławiu. Wiemy, że procesje do czterech ołtarzy były celebrowane w Niemczech w XV w., a śpiew Ewangelii przy tych ołtarzach rodzi się w XVI w.

Tak więc celebrujemy Mszę świętą (lub nieszpory), po której wyrusza procesja do czterech stacji (ołtarzy) umieszczonych na trasie tak, aby na końcu dojść do innego kościoła, w którym się ona zakończy. Dopuszczalne jest też wrócić do tego samego kościoła, jeśli np. parafia jest bardzo rozległa i takie zorganizowanie procesji byłoby problemem.

Czy podczas Mszy św. możemy się spodziewać czegoś innego niż w normalną niedzielę?

Msza święta przebiega w uroczysty sposób, z pewnymi drobnymi różnicami. W lekcjonarzu mszalnym znajdziemy fakultatywną sekwencję (czyli hymn dziś śpiewany przed Alleluja) Chwal Syjonie Zbawiciela. Bardzo zachęcam by tę sekwencję w liturgii wykorzystać. Jest to syntetyczny wykład prawdy o Najświętszej Eucharystii oraz integralna część całości oficjum tego dnia. Tego dnia też powinniśmy usłyszeć najbardziej rozbudowaną i uroczystą spośród modlitw eucharystycznych, czyli Kanon rzymski (choć ten powinien być odmawiany w inne uroczystości i niedziele, nie tylko te „wielkie”). Po modlitwie po Komunii, omija się obrzędy zakończenia. W ich miejscu następuje wystawienie Najświętszego Sakramentu i rozpoczyna się procesja.