"Mało jest robotników do tego żniwa"

Pytany o to, co mu się nie udało, powiedział: "Chciałbym mieć wśród polskich księży więcej takich, którzy poszliby moimi śladami. Mam na myśli takich księży, którzy mieliby dobre przygotowanie w zakresie którejś z nauk przyrodniczych lub ścisłych, twórczo ją uprawiali i równocześnie dobrze znali filozofię i teologię. Mało jest robotników do tego żniwa". Światowej sławy fizyk, kosmolog, filozof i twórca Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych 12 marca kończy 80 lat.

Jubileusz to dobra okazja do podsumowań. Co Ksiądz Profesor ceni w swoim olbrzymim dorobku naukowym najbardziej?

Ks. prof. Michał Heller: Najbardziej cenię sobie to, czego jeszcze nie dokonałem. Oglądanie się wstecz nie jest dobrą strategią. „Kto przykłada rękę do pługa…”

Patrząc na życie Księdza Profesora to jedno pasmo sukcesów. Ale na pewno były i porażki. Czego nie udało się dokonać a czego Ksiądz Profesor bardzo pragnął?

Na jeden sukces składa się dziesięć porażek. A co mi się nie udało? Chciałbym mieć wśród polskich księży więcej takich, którzy poszliby moimi śladami. Mam na myśli takich księży, którzy mieliby dobre przygotowanie w zakresie którejś z nauk przyrodniczych lub ścisłych, twórczo ją uprawiali i równocześnie dobrze znali filozofię i teologię. Mało jest robotników do tego żniwa.

W notach biograficznych o działalność Księdza Profesora czytamy kolejno: „Heller – kosmolog, Heller – filozof, Heller – teolog”. Która z tych aktywności jest Księdzu najbliższa?

Zawsze ta, którą się w danej chwili nie zajmuję.

W wymienionych powyżej dziedzinach aby coś osiągnąć trzeba też być artystą. Czy wybitny fizyk i matematyk może być wielkim artystą?

Było wielu takich, więc na pewno jest to możliwe.

Czy i na ile uprawianie filozofii i nauki wpływa na kapłaństwo Księdza Profesora?

Na tyle samo, na ile bycie kapłanem wpływa na moje uprawiane nauki. Na tym zresztą polega cała trudność: jedno i drugie powołanie wymaga całego życia.
 

Kim powinien być kapłan XXI w.?

A kim powinien był być na przykład w XI wieku? – Kapłanem.
 

Dlaczego dialog wiary i nauki jest tak ważny w obecnych czasach? Czy patrząc z perspektywy lat wydaje się on Księdzu Profesorowi łatwiejszy?

Na temat nauki i wiary powiedziano już niemal wszystko (i to po wiele razy), ale każde pokolenie i każdy człowiek rozgrywa ten dialog od nowa, dlatego zawsze będzie on aktualny i nigdy łatwiejszy.
 

Jaka jest recepta, aby być dobrym uczonym? Być uczonym z pasją...

Gdyby była taka recepta, rozdawaliby ją za darmo we wszystkich wyższych uczelniach. Ale na pewno jedno jest niezbędne – systematyczna praca, codziennie wiele godzin…
 

Jak wygląda "zakład o życie wieczne" Michała Hellera?

W takich sprawach nie uprawiam hazardu. Wolę iść pewną drogą.
 

Przy okazji 80. rocznicy urodzin jakie jest Księdza Profesora największe marzenie?

Zostawmy marzenia nastolatkom. Ja planuję na najbliższy tydzień.
 

Michał Heller urodził się 12 marca 1936 r. w Tarnowie w rodzinie inteligenckiej. Matka, Zofia, z domu Strugalewicz, pochodziła z polskiej rodziny zamieszkałej na Ukrainie. Ojciec, Kazimierz był absolwentem Politechniki Wiedeńskiej i Lwowskiej. Po wybuchu II wojny światowej w 1940 r. Rosjanie wywieźli całą rodzinę na Sybir. Przebywali tam przez całą wojnę. Po jej zakończeniu rodzina wróciła do Polski. W roku 1953 r. Michał Heller zdał maturę, a następnie wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Tarnowie. Po ukończeniu studiów filozoficzno-teologicznych, 26 kwietnia 1959 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Po nich przez rok pracował na parafii w Ropczycach.

W czasach PRL-u, jako ksiądz nie mógł studiować fizyki na uniwersytecie państwowym, więc rozpoczął w 1960 r. studia z filozofii przyrody na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W trakcie studiów wielokrotnie starał się o paszport, aby podjąć dalszą naukę w Rzymie. Władze odmawiały mu paszportu aż do początku lat 70. Studia w KUL absolwent filozofii przyrody ukończył w 1965 r. Wkrótce potem został mianowany prefektem i wykładowcą filozofii przyrody w Seminarium Duchownym w Tarnowie. Równocześnie przygotowywał rozprawę doktorską z kosmologii relatywistycznej.

W 1966 r. uzyskał doktorat na KUL. Wkrótce potem ks. Heller rozpoczął pracę nad rozprawą habilitacyjną, uzupełniając swoje studia lubelskie jako wolny słuchacz na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Habilitował się w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w 1969 r. W 1972 r. objął stanowisko docenta na Papieskim Wydziale Teologicznym w latach późniejszych przekształconym w Papieską Akademię Teologiczną a od 2009 r. w Uniwersytet Papieski Jana Pawła II. W 1985 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego PAT w Krakowie, a w 1990 tytuł profesora zwyczajnego.

Od roku 1981 jest członkiem stowarzyszonym Watykańskiego Obserwatorium Astronomicznego w Castel Gandolfo, zaś w 1991 został wybrany na członka zwyczajnego Papieskiej Akademii Nauk w Rzymie. Ponadto o uznaniu jakim cieszy się ks. prof. Heller świadczą inne prestiżowe instytucje, których jest członkiem: Papieska Akademia Nauk, Polskie Towarzystwo Teologiczne, Polskie Towarzystwo Fizyczne, Polskie Towarzystwo Astronomiczne, International Astronomical Union, European Physical Society, International Society for General Relativity and Gravitation, International Society for Science and Theology.

Ks. prof. Heller jest twórcą modelu kosmologicznego wykorzystującego geometrię nieprzemienną do opisu zjawisk nielokalnych, które prawdopodobnie występowały w początkowych fazach ewolucji Wszechświata. Od lat pracuje nad połączeniem dwóch najważniejszych teorii fizycznych – Ogólnej Teorii Względności i mechaniki kwantowej.

Z najważniejszych idei stworzonych i propagowanych przez Michała Hellera wymienić trzeba program filozofii w nauce, czyli refleksji filozoficznej prowadzonej nie w całkowitym oderwaniu od nauki, ale w ścisłym kontekście teorii naukowych. Szczególną rolę w myśli ks. prof. Hellera odgrywa matematyka. W jego opinii, obiekty matematyczne są elementami teorii fizycznych, w nich formułowane są prawa fizyki.

Jest autorem ponad 800 prac naukowych, w których m. in. łączy dorobek nauk przyrodniczych z osiągnięciami filozofii i teologii, ukazując z jednej strony filozofię otwartą na nowe odkrycia nauk przyrodniczych, z drugiej zaś dążąc do poszukiwania humanistycznego kontekstu nauk przyrodniczych. Jak sam mówi: „Piękno naukowej przygody polega na tym, że nigdy nie zabraknie dalszych znaków zapytania”.

W 2008 roku jako pierwszy Polak ks. prof. Michał Heller został laureatem Nagrody Templetona, przyznawanej za „budowanie pomostów między nauką a religią”. Nagrodę przeznaczył na ufundowanie Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych, w którego działalność zaangażowane są dziś dziesiątki uczonych, głównie z krakowskiego środowiska, choć współpracownicy i uczniowie ks. Hellera rozsiani są na całym świecie.

Centrum Kopernika prowadzi badania, kształci studentów, organizuje konferencje naukowe, popularyzuje naukę przez spotkania z naukowcami, organizację dyskusji, publikacje artykułów popularnonaukowych (zwłaszcza na łamach serwisu GraniceNauki.pl oraz „Tygodnika Powszechnego”) oraz bogaty kanał YouTube; wydaje naukowe i popularnonaukowe książki (poprzez oficynę Copernicus Center Press).

Za swoją działalność ks. prof. Heller został uhonorowany m.in. Orderem Orła Białego, Złotego Krzyża Zasługi i Krzyża Komandorskiego z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski doktoratami honoris causa Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Politechniki Warszawskiej, Uniwersytetu Jagiellońskiego, nagrodą naukową im. Mikołaja Kopernika Fundacji Miasta Krakowa, przyznaną przez Polską Akademię Umiejętności w Krakowie, Nagrodą imienia ks. Idziego Radziszewskiego przyznaną przez Towarzystwo Naukowe KUL, Nagrodą imienia Hugona Steinhausa Polskiej Fundacji Nauki. Jest także laureatem Medalu Świętego Jerzego, przyznawanego przez „Tygodnik Powszechny” za zmagania ze złem i uparte budowanie dobra w życiu społecznym oraz Super Wiktora Specjalnego.